مقدمه
این نفوذ دارای آثار مثبت و منفی ای بوده است که گاه عدم توجه به آثار منفی آن، زمینه ساز مسائل فردی و اجتماعی در حوزه روان شناختی و جامعه شناختی شده است. شاید این را می شود گفت که بیشترین قشری که در این مورد به عنوان مسئله اجتماعی با آن درگیر شده است، نوجوانان و جوانان هستند. آسیب هایی که یک نوجوان می تواند از فضای مجازی بر او عارض شود، صرفاً یک آسیب فردی و یا صرفاً یک آسیب اجتماعی نیست، بلکه هر کدام این ها (فردی و اجتماعی) دسته آسیب هایی را به همراه دارد که باید برای درمان آن کاری انجام داد.
نوجوانی بخش مهم زندگی انسان
تلویزیون، اینترنت و هر آنچه که به عنوان رسانه های جمعی و اجتماعی از آن یاد می شود، در شکل دهی هویت و شخصیت کودک، در این دوران بسیار نقش مهمی را ایفا می کنند. مشغولیت هایی که این رسانه ها برای نوجوان ایجاد می کنند، باید به گونه ای باشند که رشد و تربیت او را به همراه داشته باشند و به گونه ای با دادن دانش ها و اطلاعات درست به او، راهی برای افزایش شناخت و ایجاد انگیزه در پدیدایی رفتارهای مناسب در نوجوان باشد.
چرا نوجوانان به سمت اینترنت گرایش دارند؟
با توجه به ویژگی های دوران نوجوانی می توانیم این عوامل را به عنوان عوامل مهم در گرایش نوجوانان به سمت اینترنت بیان داریم:[۳]
۱)حس کنجاوی و دانستن در نوجوان
نوجوان در تامین این حس خود به منابعی که به راحتی در دسترس او قرار دارند و نیز دارای امنیت و اعتماد بیشتری است رجوع می کند. به راحتی نمی توان گونه های اطلاعات مورد نیاز را با منابع رجوع نوجوان تقسیم بندی کرد. بدین معنا که در کدام یک از مواردی که به دنبال کسب اطلاعات هست به کدام منبع اطلاعاتی رجوع می کند.نوجوان برای کسب اطلاعات ورزشی خود ممکن است به دوستان، تلویزیون و یا اینترنت رجوع کند و دیگر موارد هم به همین حالت است. ولی می توان این را به یقین گفت که اینترنت برای نوجوان یک منبع راحت و دم دستی به شمار می آید که حتی می تواند محرم نوع اطلاعاتی که او به دنبال دانستن آن باشد، هست.
با این بیان، خطرهایی که می تواند یک نوجوان را تهدید کند، مشخص می شود. دریایی از اطلاعات بدون نظارت در سایت های اینترنتی برای یک نوجوان مهیاست و این هست که خود آسیب به شمار می آید. از همین روی باید برای آن از سوی والدین و سیاستگذاران فرهنگی برنامه ها و محدودیت هایی قرار داده شود. راه اندازان سایت های اینترنتی برای خود تعهدی در سالم نگه داشتن جسم و روان کودک، نوجوان و جوان ندارند و این همان نکته ایست که هوشیاری والدین، مربیان و دست اندرکاران فرهنگی و تربیتی را می طلبد.
۱) تنوع طلبی
یکی از ویژگی های دوران نوجوانی که ممکن است تا مدت ها گریبان گیر انسان باشد، تنوع طلبی ایست که می تواند به گونه ای یک صفت منفی به شمار آید. تنوع طلبی به این معناست که شخص هر آنچه که احساس کند مطلوبش هست را طلب کند. آن را جزء نیازهای خود بداند و تمام سعی خویش را برای رسیدن به آن مبذول دارد.
تنوع طلبی، امری است که در سایت های اینترنتی به خوبی تامین می شود. فضای مجازی به گونه ای توانسته خود را به جای فضای حقیقی بر انسان دوران مدرن، قالب کند و از همین روی سعی بر آن دارد، حس تنوع طلبی ای که در انسان وجود دارد را نیز تامین کند. فضایی که اینترنت آفریده توانسته است مخاطبان بسیاری را مورد مخاطب خود قرار دهد. اطلاعات ورزشی، سرگرمی، تماشای فیلم، بازی های آنلاین و … بخشی از فضاهایی است که اینترنت، مخاطبانش را تامین می کند.
نوجوان خواستار دانستن است ولی گاه بسیاری از این دانستنی ها نیاز و مسئله او نیست و گاهی همین دانستنی ها می تواند مخرب باور، انگیزش و رفتارهای او باشد. از همین روی تنوع طلبی ای که نوجوان دارد، اگر مدیریت نشود، جهت دهی در آن نباشد، تخریب گر مواردی است که در این جا نام برده ایم.
۲) ارتباط با دیگران
اینترنت با فراهم کردن فضای ارتباطی ساده میان انسان ها با فرهنگ ها و زبان های گوناگون توانسته است جایگاه ویژه ای در ارتباطات برقرار کند. گاه این ارتباطات زمینه ساز جدا شدن نوجوان از بستر اجتماع می شود و کودک و نوجوانی که باید مهارت های ارتباطی و جامعه پذیری را بیاموزد، از جامعه جدا کرده و در نهایت ممکن است زمینه ساز اختلالات روانی همچون اسکیزوئید[۴] و یا شخصیت اجتنابی[۵] گردد.
آمار نشان می دهد که ۷۹ درصد از نوجوانانِ زیر هجده سال، در حال تجربه کردن احساس تنهایی هستند. شبکه هایی همچون، فیس بوک، توئیتر، گوگل پلاس، … این ارتباط را به راحتی میان نوجوان و دیگر افراد جامعه برقرار کرده است.
۳)فرار از تنهایی، استرس و اضطراب
تنهایی یکی از استرس ها و اضطراب هایی است که نوجوان از آن ترس دارد. نوجوان همچون دیگر افراد جامعه نیاز به آن دارد که توسط دیگران دوست داشته شود. از همین روی حاضر است برای این که توسط دیگران پذیرش شود و در گروه های ایشان قرار بگیرد، دست به کارهایی زند تا توسط گروه ها پذیرفته شود. از همین روی دست به همنوایی با دیگر گروه های اجتماعی می زند تا او را به عنوان بخشی از اعضای گروه بپذیرند.
نوجوانی که نتواند در محیط بیرونی خود این ارتباط را برقرار کند، ممکن است تن به حضور در گروه هایی در شبکه های مجازی و اینترنتی دهد. گاه او توجه ندارد که آسیب های این گروه چیست و چه خطراتی متوجه اوست. صرفاً به خاطر اینکه این فضا، یک فضای حقیقی نیست، از آن ترسی ندارد ولی نمی داند که همین گروه ها و فضاهای مجازی نیز می تواند آسیب های جدی برای او به همراه داشته باشد.
اینها بخشی از عواملی است که باعث آن می شود که نوجوان فضای اینترنت را به عنوان بخشی از زندگی خود قرار دهد و سعی در فعالیت در این فضا داشته باشد. اگر نوجوانی به لحاظ عاطفی و احساسی از سوی خانواده خود تامین نباشد، یک راه سریع الوصول آن در همین شبکه های مجازی و دنیای اینترنت هست. تامین عاطفه از سوی کسانی صورت می گیرد که هیچ تعهدی به رعایت اخلاق و موازین دینی و فرهنگی ندارند.
راه کارهای پیشنهادی
- برای استفاده از اینترنت یک زمان خاصی را در روز مشخص کرد که نوجوان زمانی فراتر از آن را در این فضا صرف نکند.
- استفاده از اینترنت باید جهت دار باشد. بدین معنا که خانواده خود جهت استفاده ای را برای نوجوان مشخص کنند. سایت های مناسب او را معرفی کنند و یا او را به یافتن موضوعات مناسب در سایت های اینترنتی تشویق کنند.
- باید والدین و مربیان به او بیاموزند که فضای اینترنت، فضایی است که همه نوع انسانی با همه نوع افکار مثبت و منفی ای در آن فعالیت دارند. راه های تشخیص خوب و بدهای این فضا و محتواهای درآن را بفهمد.
- بستن سایت های نامناسب یکی از راه کارهای خوبی است که باید توسط والدین و مسئولان انجام پذیرد.
- استفاده از یک دستگاه عمومی در منزل برای ورود فرزند نوجوان به فضای اینترنت.
پی نوشت:
این افراد به گونه ای خود را فاقد مهارت های اجتماعی در ارتباط با دیگران توصیف می کنند. نباید این افراد را صرفاً یک شخصیت کمرو معرفی کنید بلکه این افراد به اندازه ای احساس حقارت و کمبود عزت نفس دارند که ترجیح می دهند کسی را در اطراف خود نداشته باشند.