خوش اخلاقی
دومین معیار و ملاک در انتخاب همسر اخلاق حسنه است و این مطلب را می توان از قرآن کریم و روایات معصومان(علیهم السلام) بخوبی استفاده کرد. قرآن کریم می فرماید:« فانکحوا مَا طَابَ لکم مِنَ النِّسَاءِ ؛[۱] با زنان پاک ازدواج کنید.»
منظور از «اخلاق نیک»، تنها « خنده رویی و خوش خلقی اصطلاحی»نیست؛ زیرا خندیدن و…..، در بعضی مواقع، نه تنها مطابق اخلاق نیست، بلکه ضد اخلاق است.بلکه منظور از اخلاق نیک[۲] « صفات نیک و کمالات اخلاقی و انسانی است».[۳]
جایگاه اخلاق نیک در انتخاب همسر
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)درباره صفات و ویژگی های همسر شایسته می فرمایند:« إذا جاءَکُم مَن تَرضَونَ خُلقَهُ وَ دینَهُ فَزَوِّجُوهُ، وَ إن لاتَفعَلُوا تَکُن فِتنهٌ فِی الارضِ و فَسادٌ کبیرٌ؛[۴] با کسی که اخلاق و دینش مورد پسند باشد، ازدواج انجام دهید، و اگر چنین نکنید، فتنه و فساد بزرگی در زمین بوجود خواهد آمد!»
پیامبر اسلام، «اخلاق» و «دین» را به عنوان دو ملاک و معیار اصلی ازدواج و انتخاب همسر بیان فرموده اند. این دو ، زیر بنای زندگی سعادتمندانه است.
یکی از مسلمانان، به نام حسین بن بشار باسطی، نامه ای به این مضمون خدمت امام رضا(علیه السلام) نوشت و درباره خواستگاری که برای دخترش آمده بود کسب تکلیف کرد: «…..فردی از خویشاوندانم به خواستگاری دخترم آمده است که سوء خلق دارد (بداخلاق است)؛ اکنون چه کنم؟ دخترم را به او بدهم یا نه؟ شما چه می فرمایید؟» امام در جواب نامه اش نوشتند: « لاتُزَوِّجهُ إن کانَ سَیّئَ الخُلقِ؛[۵] اگر بداخلاق است، دخترت را به او نده.»
اصالت خانوادگی
کلمه اصالت، “اصل” گرفته شده و اصل به معنای ریشه و بنیاد است.[۶] یعنی دختر و پسر از خانواده هایی باشند که دارای اصل و ریشه هستند. دختر و پسر باید در خانواده هایی رشد یافته باشند که در آنها پدر و مادری عاقل و دلسوز، با همه وجود در رشد و تعالی فرزند کوشیده باشند. در خانواده های اصیل، پدران و مادران می کوشند از نظر اخلاقی و رفتاری، برای فرزندان خود نمونه و الگو باشند؛ و بدون تردید پدر و مادر صالح، از نظر ارثی نیز سرمایه های بس گرانبهایی را به فرزندان خود انتقال می دهند.[۷]
ملاک اصالت خانواده
منظور از اصالت خانوادگی آن است که دختر و پسر در خانواده ای مؤمن و با فرهنگ تربیت شده باشند؛[۸] به گونه ای که در جامعه اسلامی و میان مسلمانان و مؤمنان، به منزله خانواده ای با ایمان، صالح، نجیب و آبرومند شناخته شده و به این ویژگی ها شهرت داشته باشند.[۹]
نکته ظریف دیگر اینکه، اهل بیت نه تنها همگان را به شناسایی معیارهای لازم در خانواده ها توصیه می فرمودند، بلکه به پیوند با برخی از خانواده ها، اقوام و قبایل نیز حساسیت نشان می دادند. برای نمونه، آن بزرگواران اصحاب و یاران خویش را به پیوند با برخی اقوام توصیه می فرمودند و از انتخاب همسر از خانواده- ها و قبایل نامناسب که به مفاسدی آلوده بودند برحذر می داشتند. در این باره، از رسول خدا نقل شده است که خطاب به اصحاب و یاران فرمودند:« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ تَزَوَّجُوا إِلَیَّ آلِ فُلَانٍ فَإِنَّهُمْ عَفُّوا فَعَفَّتْ نِسَاؤُهُمْ وَ لاتزوجوا إِلَیَّ آلِ فُلَانٍ فَإِنَّهُمْ بَغَوْا فَبَغَتْ نِسَاؤُهُمْ؛[۱۰] با خانواده ای از فلان قوم و قبیله وصلت کنید؛ چرا که مردانشان عفیف و پاک دامن اند. در نتیجه، زنان آنان نیز چنین شدند. با خانواده فلان قوم ازدواج نکنید؛ چرا که مردانشان بی عفتی کردند و پاک دامن نبودند. در نتیجه، زنانشان نیز بی عفت اند.»
تأکید بر رعایت معیار اصالت خانوادگی در قرآن و روایات
قرآن کریم که با هدف پرورش، سازندگی و هدایت نوع بشر نازل شده است، این مسئله را نیز چون دیگر مسائل به طور دقیق و موشکافانه بیان کرده است.
درباره اصالت، پاکی ، نجابت و درستی خاندان و دامن های پاک و تأثیر آن در تربیت فرزندان، مسائل بسیاری به شکل های گوناگون، در قرآن بیان شده است. خانواده های پرافتخاری چون« آل ابراهیم»،« آل یس»، « آل عمران» ، « آل یعقوب» و « آل داوود».[۱۱]
در همین زمینه قرآن کریم می فرماید: « وَ الْبَلَدِ الطیب یخرج نَبَاتَهُ باذن رَبِّهِ والذی خَبُثَ لایخرج لَا نکدا؛ [۱۲]سرزمین پاکیزه (و شیرین) گیاهش به فرمان پروردگار می روید، اما سرزمین های بد طینت (و شوره زار) جز گیاه ناچیز و بی ارزش از آن نمی روید.»
هماهنگ با قرآن، از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز روایتی درباره اهمیت و توجه به اصل و نسب خانوادگی ، به ویژه هنگام ازدواج و انتخاب همسر،گزارش شده است.[۱۳] روزی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب فرمودند: «أَیُّهَا النَّاسُ ایاکم وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ المرأه الحسناه فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ ؛[۱۴] ای مردم، از گل های زیبایی که در مزبله و لجن زار روییده است بپرهیزید. گفته شد: ای رسول خدا، مقصود از گل های زیبا در مزبله و لجن زار چیست؟ فرمودند: زن زیبایی که در خاندان بد و پلید به وجود آمده باشد.»
روشن است که مقصود حضرت نهی از ازدواج با زنان و دخترانی است که در خانواده هایی بی دین و به دور از کمالات و فضایل اخلاقی و منش انسانی تربیت یافته باشند.چنین زنان و دخترانی، گرچه ممکن است از زیبایی ها و جذابیت های ظاهری بهره برده باشند، به سبب بی بهره گی از تربیت درست و شکل گیری شخصیت ناقص و منحرف، برای سلامت خانواده، فرزندان و در نتیجه، جامعه خطرناک خواهد بود.
امیر مؤمنان علی(علیه السلام)در خطاب به مالک فرموده اند: «ثُمَّ الْصَقْ بِذَوِی الْأَحْسَابِ وَ الْبُیُوتَاتِ الصالحه وَ السَّوَابِقِ الحسنه؛[۱۵] با آنان که از خانواده های شریف و خوش نام اند و کسانی که پیشینه ای نیک دارند، هم نشین باش».
ملاکها و معیارهای دیگر
آنچه در این مختصر بیان شد، ملاکها و معیارهای لازم و ضروری در انتخاب همسر است. افزون بر اینها، معیارهای دیگری نیز در این عرصه مطرح است. گرچه رعایت آن ملاکها ضروری یا در اولویت نیست، از کمالات و فضایلی به شمار می آید که رعایت آنها در موارد ممکن، در تشکیل خانواده ای کامل و بی نقص مؤثر است. در ادامه با بهره گیری از سخنان اهل بیت ، فهرستی از این معیارها را در دو بخش« ویژگی ها و امتیازات زنان» و « ویژگی ها و امتیازات مردان» ارائه می کنیم:
الف) ویژگی ها و امتیازات زنان
- توان تولید نسل و فرزندآوری داشته باشد. ( الوَلُودُ)
- اهل محبت، دل بستگی، مهربانی و عشق به همسر و فرزندان باشد. (الوَدودُ)[۱۶]
- عفیف و پاکدامن باشد.(العَفیفَهُ)
- بین خانواده و قوم و قبیله اش عزت و احترام داشته باشد.( العَزیزَهُ فِی أهلِها)
- در برابر شوهر خود متواضع و فروتن باشد.( الذَّلیلهُ مَعَ بَعلِها)
- خود را تنها برای شوهر بیاراید.( المُتَبَرِّجَهُ مَعَ زَوجِها)
- خود را از غیر شوهر بپوشاند و حفظ کند.( الحِصانُ علی غَیرهِ)
- به حرف شوهر گوش دهد و مطیع او باشد.( الَّتی تَسمَعُ قَولَهُ و تُطیعُ ؤمرَهُ)
- در خلوت با شوهر، هر آنچه مرد می خواهد در اختیار او می گذارد و از او تمکین می کند. ( وَ إذا خَلَا بِها بَذَلَت لَهُ ما یُریدُ مِنها)
- از شوخی ها و رفتارهای مردانه به دور باشد.( لَم تَبَذَّل کَتَبَذُّلِ الرَّجُل)[۱۷]
ب) ویژگی ها و امتیازات مردان
- امانت دار ، صادق و درستکار باشد.«عَنْ الْحُسَیْنِ بْنِ بَشَّارٍ الْوَاسِطِیِّ قَالَ کتبت إِلَیَّ أَبِی جَعْفَرٌ أَسْأَلُهُ عَنْ النکاح فکتب إِلَیَّ مَنْ خَطَبَ الیکم فَرَضِیتُمْ دِینَهُ وَ أَمَانَتَهُ فَزَوِّجُوهُ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تکن فَتَنَهُ فِی الْأَرْضِ وَ فَسَادٌ کبیر»[۱۸]
- پاک، به دور از گناه و پاک دامن باشد.«عَنْ جَابِرِ بْنِ عبدالله قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ أَلَا اخبرکم بِخَیْرٍ رجالکم قُلْنَا بَلِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ إِنَّ مِنْ خَیْرِ رجالکم التَّقِیَّ النَّقِیَّ السَّمْحَ الکفین النَّقِیَّ الطَّرَفَیْنِ»[۱۹]
- نیاز خانواده اش را برآورده کند و آنان را به دیگران نیازمند نسازد.« الْبَرَّ بِوَالِدَیْهِ وَ لَا یُلْجِئُ عِیَالَهُ إِلَیَّ غَیْرِهِ»[۲۰]
- به پدر و مادرش احترام بگذارد و با آنها خوش رفتار باشد.« وَ لَا یُلْجِئُ عِیَالَهُ إِلَیَّ غَیْرِهِ»[۲۱]
همه این ویژگی های برجسته و نیکو از کمالات زنان و مردان است و خوب است هنگام انتخاب همسر تا آنجا که ممکن است به آنها توجه کرد و همسری با این کمالات برگزید. اما از همه این ویژگی ها مهم تر، همان سه ویژگی آغازین یعنی ایمان و دین داری، خوش خلقی و اصالت خانوادگی است.[۲۲]
جمع بندی
باید برای گزینش همسر ملاک ها و معیارهای منطقی و درستی در دست داشته باشیم بهترین ملاک ها در آیات و قرآن کریم در روایات معصومان(علیهم السلام) بیان شده است توجه به آنها زمینه ساز ازدواجی سالم و هدفمند است این ملاک از سوی خالق هستی و رسولی الهی و اولیاء الهی بیان شده است. آنان با اسرار هستی آشنایند و بهترین راهنمایان زندگی هستند باید دانست که برخورداری از هر کدام از این ملاک ها نسبی است و وجود تمام ملاک ها در یک فرد تقریبا محال به نظر می رسد.
پی نوشت:
[۱] سوره نساء(۴)،آیه۳.[۲] علی اکبر، مظاهری،«جوانان و انتخاب همسر»، چاپ ششم، قم، انتشارات پارسایان،۱۳۷۶،ص۱۱۱.[۳] اسد الله، طوسی،« سیره تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل بیت در خانه: همسران شایسته»،همان،ص۱۱۷.[۴] میرزا احمد،آشتیانی و شاگردان،«طرائف الحکم یا اندرزهای ممتاز»، چاپ سوم، تهران،انتشارات کتابخانه صدوق،۱۳۶۲،ج۲، ح۱۳۷۳،ص۲۹۶.[۵] محمدتقی،فلسفی،« الحدیث-روایات تربیتی»، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۶۸،ج۱،ص۱۷۶.[۶] حسن، عمید،«فرهنگ فارسی عمید»، چاپ هفدهم، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۹، ج۱، ص۱۸۰.[۷] مسلم، داودی نژاد،«سین جین های خواستگاری»، چاپ دهم، قم، انتشارات مهر فاطمه،۱۳۸۹، ص۱۱۳.[۸] همان،ص۱۱۴.[۹] اسد الله، طوسی،« سیره تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل بیت در خانه: همسران شایسته»،همان،ص۱۴۱.[۱۰] محمدبن یعقوب،کلینی،« الکافی»، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۶۲، ج۵، ص۵۵۴.[۱۱] اسد الله، طوسی،« سیره تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل بیت در خانه: همسران شایسته»،همان،صص۱۴۷-۱۴۶.[۱۲] سوره اعراف(۷)،آیه۵۸.[۱۳] روایتی چون:«وَ عَنْ السکونی عَنْ أَبِی عبدالله قَالَ قَالَ النَّبِیُّ اخْتَارُوا لنطفکم فَإِنَّ الْخَالَ أَحَدُ الضَّجِیعَیْنِ». سیدفضل الله،راوندی،« النوادر للراوندی» ،چاپ اول، قم، انتشارات دارالکتاب، بی تا، ص۱۲.[۱۴] محمدبن حسن، فتال نیشابوری،« روضه الواعظین و بصیره المتعظین»، چاپ اول، قم، انتشارات رضی، بی تا، ج۲، ص۳۷۵.[۱۵] حسن بن شعبه، حرانی،« تحف العقول عن آل الرسول»،چاپ دوم، قم، انتشارات جامعه مدرسین،۱۴۰۴ق،ص۱۳۲. [۱۶] «قال رسول الله :خَیْرٌ نسائکم نِسَاءُ قُرَیْشٍ أَلْطَفُهُنَّ بِأَزْوَاجِهِنَّ وَ أَرْحَمُهُنَّ بِأَوْلَادِهِنَّ الْمُجُونُ لِزَوْجِهَا الْحَصَانُ لِغَیْرِهِ قُلْنَا وَ مَا الْمُجُونُ قَالَ الَّتِی لاَ تَمْنَعُ»؛ محمدبن یعقوب،کلینی،« الکافی»،تهران،انتشارات اسلامیه،۱۳۶۲،ج۵، ص۳۲۶.[۱۷] «عَنْ أَبِی حمزه قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عبدالله یَقُولُ کنا عِنْدَ النَّبِیِّ فَقَالَ إِنَّ خَیْرَ نسائکم الْوَلُودَ الْوَدُودَ السیره العفیفه العزیزه فِی أَهْلِهَا الذلیله مَعَ بَعْلِهَا المتبرجه مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانَ عَلَیَّ غَیْرِهِ الَّتِی تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلَا بِهَا بَذَلَتْ لَهُ مَا یُرِیدُ مِنْهَا وَ لَمْ تَبَذَّلْ کتبذل الرَّجُلُ»؛ حسن،طبرسی، «مکارم الاخلاق»، چاپ چهارم، قم، انتشارات رضی،۱۳۷۰،ص۲۰۰.[۱۸] ابوجعفر محمد بن علی بن حسین، ابن بابویه قمی (شیخ صدوق)، «من لایحضرالفقیه»، چاپ دوم، قم، انتشارات جامعه مدرسین،۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۹۳.[۱۹] محمدبن حسن،حرعاملی(محدث عاملی)،«تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه»،چاپ اول، قم، انتشارات آل البیت،۱۴۰۹ق، ج۱۵، ص۱۹۸.[۲۰] سیدابوالحسن،موسوی همدانی،«بحارالانوار-ترجمه جلد۶۸-۶۷»،چاپ اول، تهران، انتشارات کتابخانه مسجد ولی عصر، بی تا، ج۱، ص۳۸۶.[۲۱] محمدبن یعقوب،کلینی،« الکافی»،چاپ دوم، تهران،انتشارات اسلامیه،۱۳۶۲،ج ۲، ص۵۷.[۲۲] اسد الله، طوسی،« سیره تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل بیت در خانه: همسران شایسته»،همان،ص۱۶۹.
نویسنده: محمدحسین افشاری