آثار دنیاگرایی بر دینداری

مفهوم دنیا و دنیاگرایی

دنیا در مقابل آخرت و مونث ادنی است این دنیا از ریشه دَنوثَه (پست و فرومایه) و یا از ریشه ی دُنُوّ و دَناوَه به معنای نزدیک شدن است که در صورت اول به معنای پست تر و در صورت دوم به معنای نزدیکتر است.[۱]

دنیا در اصطلاح به معنای همین جهان است که انسان در آن زندگی می کند.[۲] در حقیقت نزدیکتر بودن به معنای پست تر بودن است. پست تر بودن دنیا یا به نسبت آخرت و یا به جهت اینکه این زندگی از آخرت به ما نزدیکتر است.

دنیاگرایی به معنای علاقه داشتن به دنیا و مال و استفاده کردن از هر چیزی برای لذت و سود بیشتر است. خداوند در قران می فرماید: «همان ها که در زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح می دهند.»[۳]  علاوه بر آن انسان تمام تلاش خود را برای بدست آوردن مال بیشتر به کار گیرد.  دنیا در تعریف امام خمینی (ره) هر آن چیزی است که انسان را از حق تعالی به خود مشغول کند.[۴]

دنیاگرایی، آثار فردی و اجتماعی زیادی به همراه دارد. اینگونه نیست که دنیاگرایی صرفاً به شخص آسیب برساند. افرادی که دنیاگرا شوند، جامعه خویش را نیز به سمت دنیاگرایی سوق می دهند و چیزی که در این جامعه معیار و محور می شود منفت های شخصی است.

تمثیل دنیا به دریا

لقمان حکیم می فرماید: «بنی انَّ الدُّنیا بَحر عمیقٍ قد غرق فیها الا کثرون» فرزندم، همانا دنیا دریای عمیقی است که بیشتر مردم در آن غرق شدند.

اندکی در لفظ، «بحر عمیق» تفکر کن. همین قدر بدان، دریا نمک دارد، ماهی دارد، جانورهای عجیب آن بسیار، مهالک غریبی آن بیشمار، جزایر هولناکش زهره ی شیران را آب و کوه های سهفاکش چه بسیار مردمان را نایاب کرده است. اصل و میدان این دریا از ظلمات جهل ریشه می گیرد.

امواج آمال و آرزوهای دنیا بسی کِشتی های عمر را بر باد داده، جمال هموم و غموش بسا پشه ها از کشته ها نهاده، مارهای معاصی مهلکه ی آن چه بسا اشخاص را به ستم خود هلاک کرده، نهنگ های اوصاف مذمومه ی آن دریا چه کسان را فرو برده، آب تلخ و شور محبت آن چه مردمان را کور و چه دیدگان را بی نور ساخته است.

هر کس در این دریا غرق شد، در گریبان نار حجیم سر بردن خواهد آورد و در عذاب، جاودان خواهد ماند.[۵] پس انسان وقتی دنیا گرا شود غرق در دنیا می شود. در این زمان آخرت را فراموش می کند و در روز قیامت غرق در آتش سوزان می شود.

آثار دنیاگرایی

در آیات قرآن بیان شده است که دنیا نعمت است باید از آن استفاده کرد تا توشه ای باشد برای آخرت، ولی اگر غــرق در دنیا و دنیاپرست شود، همین عشق به دنیا اثراتی را بر روی دین و اعتقاد او بــوجود می آورد که عبارتند از:

۱.غفلت از یاد خدا

اولین آثار دنیاگرایی غفلت از یاد خداست که هدف از خلقت بشر رسیدن به اوست. برترین آرزو یک مومن لقاء الله است و این راه جز با عبادت و اطاعت خداوند است. انسان برای اطاعت او خلق شده است، حب دنیا از حجاب هایی است که انسان را از یــاد خدا غــافل می کند و او را به خود مشغول می سازد.

خداوند در قران می فرماید: «یا اَیُّها الذَّینَ اَمنُوا لا تُلهِکُم و لا اَموالَکُم وَ لا اُولادُکُم عَن ذِکرِ اللهِ وَ مَن یَفعَل ذلِکَ فأولئکَ هَم الخاسِرون؛ ای کسانی که ایمان آورده اید اموال و فرزندان شما را از یاد خدا غافل نکند و کسانی که چنین کنند، زیانکارانند.»[۶]

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه بیان کرده که در این آیه مال و اولاد را نهی کرده و فرموده مال و فرزندان شما را از یاد خدا غافل نسازد، در حالی که باید فرموده باشد شما سرگرم به مال و اولاد نشوید و این بخاطر این بوده که اشاره کند به اینکه طبع مال و اولاد این است که انسان را از یاد خدا غافل سازد.  پس انسان های مومن نباید به آنها عشق بورزد و گرنه آنها هم مثل دیگران از یــاد خدا غــافل می شوند.[۷] پس نهی آن برای تأکید این مطلب است که عشق به این دو فراموشی یاد خداوند را به  دنبال دارد.

آثار دنیا گرایی

۱.افترا بر خداوند

یکی دیگر از آثار دنیاگرایی بر روی دین داری، دروغ بستن به خداوند است تا بوسیله دروغ بستن به خدا، از مال دنیا استفاده کنند و سود ببرند و به زندگی زودگذر دنیا برسند، به همین دلیل دست به افترا بر خداوند می زنند.

خداوند در قرآن می فرماید: «قُل اِنَّ الَّذینَ یَفتَرونَ عَلَی اللهِ الکِذبَ لا یَفلَحُون؛ بگو کسانی که به خدا افترا می بندند هرگز روی رستگاری را نخواهند دید. با دروغ بستن به خدا در دنیا سود می برند، ولی در برابر این عمل عذاب دردناکی در انتظار آنهاست. مردم به خاطر منفعت بیشتر از مواهب دنیا و پیروی از خواهش های نفسانی، حلال خدا را حرام و حرام را حلال می کردند.»[۸]

همچنین خداوند در قرآن می فرماید: «وَجَعَلوُا لِله مِمَّا ذَرأَ مِن الحَرثِ و الاَنعام نَصیباً فَقالوُا هَذا لِلهِ؛ آنها سهمی از آنچه خداوند از زراعت و  چهارپایان آفریده برای او قرار دادند و به گمان خود گفتند این مال خداست»[۹]. مکارم شیرازی در تفسیر این آیه می نویسد:«آنها علاوه بر این حلال و حرام بخشی از زراعت و چهارپایان را سهم خدا قرار می دادند و بخشی را برای بتها و عجیب اینکه گفتند سهمی که برای بتها قرار داده شده هرگز به خدا نمی رسد، اما سهمی که برای خداست به بتها می رسد»

این چنین به نفع خود به خداوند افتر می بستند. در واقع حلالی را حرام و حرامی را حلال می کردند و معتقد بودند که خداوند هم موافق این بدعت هاست.

۲.سهل انگاری مکلف از تکالیف دینی

از جمله آثار دنیاگرایی، دین گریزی و سها انگاری در تکالیف دینی می باشد. دنیاطلبان وقتی دین و احکام دین را درمقابل خوشگذرانی های خود ببینند و منافع دنیوی خود را در خطر ببینند به راحتی دین را کنار می زنند. چه بسیار افراد ثروتمندی که اهل خمس و زکات نیستند و فکر می کنند اگر انفاق کنند از اموال آنها کم می شود. چون عشق به دنیا در خانه دلشان لانه کرده است.

قران کریم در این مورد می فرماید: «خوشحالند که از حکم جهاد در رکاب رسول خدا (ص) تخلف ورزیدند و مجاهده به مال و جانشان در راه خدا بر آنان سخت ناگوار بود و مومنان را هم از جهاد منع کرده و به آنها می گفتند شما در این هوای سوزان از وطن خود بیرون نروید، آنان را بگو آتش دوزخ بسیار سوزان تر از این هواست اگر می فهمید.»[۱۰]
علامه طباطبایی بیان می کند که معنای آیه این است منافقین که تو آنان را بعد از رفتنت به جای گذاشتی خوشحال شدند که با تو بیرون نیامدند و تو را مخالفت کردند و کراهت داشتند از اینکه با مال و جان های خود در راه خدا جهاد کنند.[۱۱] پس مال پرستی و غرق در دنیا شدن انسان را در انجام تکالیف دینی سرد می کند و جامعه را به نابودی می کشاند، باعث ترک از امر به معروف و عدم شرکت در راه خدا و عدم انفاق خواهد شد.

۳.تحریف

از دیگر آثار دنیاگرایی تحریف دین است. زمانی که دنیاطلبان دین را مانع برای رسیدن به آرزوهای خود ببینند یا با آن مبارزه یا آن را تحریف می کنند.

خداوند در قرآن کریم می فرماید: «فَوَیلٌ لِلَّذینَ یَکتُبونَ الکتابَ بِایدیهِم لَم یَقَولونَ هاذا مِن عِندِ اللهِ لَیَشتَروُا بِهِ ثَمَناً قًلیلاً ؛ پس وای بر آنها که نوشته ای با دست خود می نویسند پس می گویند این از طرف خداست تا آن را به بهای کمی بفروشند.»[۱۲] مکارم شیرازی در تفسیر آیه می نویسد عده ای از علما یهود نشانه های پیامبر در تورات را تغییر می دادند تا عــوام یهــود را از ایمان به او بازدارند، زیــرا می ترسیدند که منافع شخصی آنان به خطر افتد.

در روز عید غدیر پیامبر اسلام (ص) فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولا» هر کس من مولای اویم پس علی مولای اوست. بعد از مرگ پیامبر اکرم (ص)، دنیاپرستان این مطلب را تحریف کردند و گفتند منظور از مولاه، دوستی است. یعنی هر کس مرا دوست دارد علی را هم دوست داشته باشد و ارتباطی با مسئله جانشینی ندارد.

۴.انکار معاد

یکی دیگر از آثار زشت دنیاپرستی، باور داشتن همین زندگی دنیا و انکار قیامت است. دنیاپرستان چون در شهوت بودند و رغبت به گناه داشتند، قبول قیامت برای آنها سخت بود. آنها بخاطر غرق شدن در دنیا و آباد کردن آن قیامت را انکار کردند. خداوند در قرآن می فرماید: «کَلَّا بَل تُحِبّوُنَ العاجِلَه وَ تَذَروُنَ الآخِرَه؛ چنین نیست که شما می پندارید، بلکه شما دنیا زودگـــذر را دوست دارید و آخرت را رهــا می کنید.»[۱۳]

علامه طباطبایی می نویسد که معصوم علیه السلام مراد از «عاجَلَ» را همین دنیا دانسته و «تَذَرونَ  الآخرَه» را به معنی رها کردن آخرت می داند.

پس با توجه به آیه شریفه علت تکذیب معاد و انکار آن، عشق به این دنیای زودگذر است. وقتی معاد تکذیب شود گناه کردن برایش عادی می شود و دیگران را هم تشویق به این کار می کند.

پی نوشت:

[۱] . قاموس قرآن، علی اکبر قریشی، ذیل واژه دنیا.[۲]. فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه دنیا.[۳]. سوره ابراهیم آیه ۳.[۴] . شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص ۳۰۰.[۵]. عرفان اسلامی، ج ۶، ص ۳۲۵ ـ ۳۲۶.[۶] . سوره منافقون آیه ۹.[۷] . تفسیر المیزان، سیدمحمدحسین طباطبایی، ترجمه موسوی همدانی، بنیاد علمی و فرهنگی علامه ها، ۱۳۷۵ ش، ج ۱۹ ص ۴۹۰. [۸] . سوره یونس، آیه ۶۹.[۹] . سوره انعام، ایه ۱۳۶.[۱۰] . توبه، آیه ۸۱.[۱۱] . تفسیر المیزان، ج ۹، ص ۵۶۳.[۱۲]. بقره، آیه۷۹[۱۳] . آیه ۲۱ و ۲۲ سوره قیامت.

نویسنده: محمدحسین افشاری