مهمترین علل گسستگی خانواده (بخش دوم)

۱۰٫زیاده طلبی یا مصرف گرایی

شاید بتوان یکی از دلایل مهم گسست در خانواده های امروزین را زیاده طلبی یا به گونه ای دیگر مصرف گرایی دانست.[۱] در دنیای مدرن و پست مدرن به انسان اینگونه آموخته شده است که برای داشتن رفاه بیشتر، باید هر آنچه را که نیاز داری و حتی فراتر از نیازت هست را مصرف کنی.
فرهنگ مصرف درست به همراه پیدایش تکنولوژی های جدید و همپای او رشد نکرد. بدین معنا که هر تکنولوژی ای که قدم در زندگی انسان مدرن گذاشت، به همراه خود مصرف گرایی را آورد نه اینکه مصرف را تعدیل و اصلاح کند و یا به انسان در دوران مدرن بیاموزد که چگونه باید مصرف کنی. پندار این است که با آمدن برق، انرژی های دیگر ذخیره شد ولی برای روشن شدن همان برق هم بسیاری از انرژی های دیگر مورد استفاده قرار گرفت و چراغی که قصدش روشنی بخشی به خانه ها در شب بود، به ناگاه تبدیل به یک شی تجملاتی گردید که لامپ های زیادی در آن به کار گرفته می شود تا انسان احساس نکند که الان شب هست و خورشیدی در آسمان برای روشن بخشی به زندگی او نیست. تکبر حاصل از ورود تکنولوژی به زندگی امروزین تا حدی پیش رفت که انسان خود را از طبیعت و بهره گیری از او برای داشتن زندگی بهتر، بی نیاز دانست، چرا که در شب نور خورشید را به گونه ای مصنوعی برای خانه های خود به ارمغان آورده بود و این مشتی از نمونه خروارهای گسترش تکنولوژی بود.  
این مصرف گرایی امروزه در انواع و اقسام بسیاری قابل رویت است. مصرف در انرژی های تولیدی تا دیگر نیازهای انسان همچون خوراک و پوشاک. در برخی کشورها و فرهنگ ها تا چندین برابر مورد نیاز ایشان این مصرف صورت می گیرد.[۲]
اما مصرف زدگی چگونه بر گسست خانواده موثر است؟ با یک کاوش ریزبینانه ای می توان برخی از آسیب های مصرف گرایی بر خانواده را یافت. این آسیب ها عبارتند از:

۱)تخریب عزت اقتصادی خانواده ها: خانواده ای که مصرف زده شده است، برای تامین مصرف خود دست به هر کار اقتصادی و غیر اقتصادی ای می زند تا بتواند درآمد خود را منطبق بر خرجش کند. از آن روی که منابع مالی انسان هم محدود است ناگریز دست به گرفتن وام و قرض هایی می کند که بازپرداخت آن خارج از توان اقتصادی خانواده است و همین امر موجب از بین رفتن عزت ایشان خواهد شد.

۲) آسیب به الگوهای تربیتی فرزندان: خانواده ای که دارای الگوی مصرف درست نباشد، نمی تواند فرزندانی را تربیت کند که خرج و دخل را بفهمند، توان مالی خانواده را بفهمند تا خواسته هایشان منطبق بر توان اقتصادی خانواده باشد. در نهایت فرزندانی که در این خانواده ها تربیت می شوند، فرزندانی هستند که همیشه نیازهای جدیدی دارند که گاه خانواده توان تامین آن ها را ندارد و همین امر موجب درگیری هایی درون خانواده می شود و چیزی که به همراه دارد، همان گسست خانواده است.

۳) تغییر ناهنجاری های اجتماعی مثل طلاق. اگر قایل باشیم با افزایش مصرف گرایی، خانواده گسست پیدا می کند، طلاق امر شایعی می شود و به مرور با افزایش طلاق، این امری که در زمانی ناهنجاری اجتماعی به شمار می آمد، یک هنجار اجتماعی و امری پذیرفته شده محسوب می شود.
لازم به بیان این توضیح است که زنان در اصلاح رفتار مصرف گرایانه در خانواده نقش بسیار مهمی دارند و می توانند به گونه ای خود مجری اقتصاد مقاومتی در بستر خانواده باشند.

بیشتر بخوانید: اصلاح الگوی مصرف

۱۱٫ناآگاهی نسبت به مهارت های زندگی

عدم آگاهی نسبت به مهارت های زندگی خود می تواند یکی از علل آشفتگی خانواده ها باشد که در گذر زمان باعث ریزش بنیان خانواده خواهد شد. امروزه با پیچیدگی های زیادی که دنیای مدرن برای انسان آفریده است لازم است دقت بیشتری در یادگیری مهارت های زندگی به کار گرفت.مهارت‌های زندگی(Life Skills) آن دسته از قابلیت ها و توانایی‌هایی هستند که با تمرین مداوم پرورش می‌یابند و شخص را برای روبه‌رو شدن با مسایل روزانه زندگی، افزایش توانایی‌های روانی، اجتماعی و بهداشتی آماده می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت مهارتهای زندگی را چنین تعریف نموده است: «توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه‌ای که فرد بتواند با چال شها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید.»[۳] در تعریف دیگر می‌توان مهارت‌های زندگی را مجموعه‌ای از مهارت‌ها و شایستگی‌های فردی و گروهی دانست که افراد برای زیستن در هزاره جدید به آن نیازمند می‌باشند.

۱۲٫تفاوتهای فرهنگی

در پرونده های دادگاه خانواده، می توان یکی از علل مراجعه افراد بدان مراکز را، تفاوت های فرهنگی مشاهده کرد. زن و شوهری که از دو فرهنگ و دو قوم متفاوت هستند، گاه تفاوت های فرهنگی در رفتارها و ارتباطات ایشان خود را نشان می دهد. در ابتدای زندگی ممکن است این تفاوت های فرهنگی خود را نشان ندهند و یا اگر خود را نشان دهند مورد توجه زن و مرد قرار نگیرد، چرا که عشق های اول زندگی مانع دیدن عیب هاست. اما با گذشت زمان و نیز آمدن فرزند، این تفاوت ها به مانند یک زخم کهنه و عمیق باز شده و موجب گسست خانواده می شود.
در معیارهای انتخاب همسر، یکی از مواردی که بدان سفارش می شود، هم فرهنگی زن و شوهر است. این امر در الگوهای درست تربیت فرزند نیز خود را نشان می دهد. به تجربه بسیار اثبات شده است که زن و مردی که از فرهنگ های مختلف هستند در تربیت فرزند نیز به مشکلات اساسی برخورد می کنند.

بیشتر بخوانید: ویژگی های همسر مطلوب

۱۳٫بدرفتاری و تنبیه بدنی

توهین به اعضای خانواده (اعم از والدین، فرزندان، خواهر و برادر) می تواند از بین برنده مهم ترین ریسمان پیوند دهنده خانواده، یعنی عاطفه باشد. اعضای خانواده ای که به هم توهین کنند و برای یکدیگر احترام قائل نباشند، به مرور زمینه ساز گسست در میان خود و دیگر اعضای خانواده هستند. ثبات ساختار خانواده به آرامشی است که از ارتباط عاطفی همسران شکل می گیرد و هر آنچه که این ارتباط عاطفی را به هم بزند، موجب از بین بردن این آرامش و در نهایت ساختار آن است.
اگر در خانواده ای، عضوی باشد که به بدرفتاری خود توجه ندارد، باید دیگر اعضای خانواده این امر را به او تذکر بدهند و آسیب هایی که از سوی رفتارهای او به خانواده تحمیل می شود را گوشزد کنند.
یکی از مسائلی که امروزه بسیار مورد بحث و گفتگو در محافل علوم انسانی و اجتماعی قرار گرفته است، مسئله خشونت های خانگی است که گاه همسران نسبت به هم و یا نسبت به فرزندان خود دارند.

بیشتر بخوانید: بررسی جامعه شناختی خشونت خانگی (بخش اول)

۱۴٫بیماری های روحی و روانی

به همان اندازه که باید به بیماری های جسمی توجه کرد، همان اندازه نیز باید برای درمان بیماری های روحی اقدام کرد. در میان انواع بیماری های روانی، نوع اختلالات شخصیت آسیب های بیشتری را می تواند به ساختار خانواده وارد کند. شخصیت های خودشیفته و یا شکاک (پارانوئید) از جمله این اختلالات شخصیت هستند که با رفتارهای نادرست خود می توانند گسست خانواده را به همراه داشته باشند.
این بدان معنا نیست که اختلالات روانی دیگر نمی تواند زمینه ساز گسست خانواده باشد؛ بلکه این سخن را باید اینگونه برداشت کرد که هر کدام یک از اختلالات روانی می تواند درصد آسیب های متفاوتی به پیکره خانواده وارد کند و زمینه ساز فروپاشی آن باشد و از میان این اختلالات روانی، تخریب گری برخی از این موارد بیشتر است.
همسری که شکاک است، نمی تواند به راحتی حق آزادی همسر خود را در برخی موارد بپذیرد. تنها چیزی که او را آرام می کند، حبس کردن و زندانی نمودن همسرش است. در هر حرکتی که همسرش انجام می دهد، این حس را دارد که او دارد به زندگی شان خیانت می کند.

 پاورقی:

---

[۱]. یکی از علل مصرف گرایی در جامعه ایران را می توان عدم داشتن الگوی مصرف دانست که ریشه آن در نداشتن مبانی در این موضوع است. به عنوان نمونه ضروری ترین مبانی اعتقادی دینی که در مصرف باید بدان توجه داشت، عبارتند از:
یک. اعتقاد به مالکیت خداوند متعال‏: باور داشتن به این اعتقاد که مالکیت انسان، اساسا اعتبارى و در طول مالکیت حقیقى آفریدگار هستى است. این باور، بدین معناست که‏ انسان، اجازه ندارد اموال در اختیارش را هرگونه که مى‏خواهد، مصرف کند. این سخن، بدین معناست که اسراف، و مصرف بى‏رویه مال، با اعتقاد به مالکیت خداوند متعال، در تضاد است، و اصلاح الگوى مصرف، از لوازم توحید عملى است.
دو. اعتقاد به برادرى دینى‏: از چشم‏انداز قرآن، همه اهل ایمان، برادر یکدیگرند. پیوند برادرىِ اهل ایمان از نگاه روایات اسلامى، آن قدر قوى است که آحاد جامعه، همانند اعضاى پیکر یک انسان‏اند، مؤمن، برادر مؤمن است و همانند یک پیکرند که اگر عضوى از آن به درد آید، سایر اعضایش نیز آن درد را در خود، احساس مى‏کنند. این باور، ایجاب مى‏نماید که در جامعه اسلامى، توسعه و رفاه باید به صورت متعادل در میان یکایک مردم، تقسیم گردد.
سه. تلازمِ تکامل معنوى و کنترل لذّت‏هاى مادى‏: لذت‏گرایى و زیاده‏روى در مصرف قرار دارد که موجب انحطاط معنوى و مانع کمالات نفسانى است. بر این اساس، کنترل خواسته‏هاى مادى، به منظور تکامل معنوى، لازم و ضرورى است. (الگوى مصرف از نگاه قرآن و حدیث، محمدمحمدی ری شهری، ص ۱۳-۱۸)[۲] . نمونه بسیار بارز و آشکار آن در کشور خودمان ایران که مصرف زدگی و اسراف در آن زبانزد روزگار شده است.[۳] .مهدی نعیم و علی رضایی شریف، اثر بخشی آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری زناشویی و کاهش خشونت خانگی علیه زنان، مجله روان شناسی و روان پزشکی شناخت، سال سوم، شماره ۲، ص ۲۲٫

 ادامه دارد…

نویسنده: محمدحسین افشاری