عوامل روان شناختی موثر بر رضایت زناشویی
۱.انتخاب مناسب همسر: یکی از مولفه های مهم در رضایت زناشویی، انتخاب درست همسر است. انتخاب درست می تواند زمینه ساز رضایت زناشویی در آینده باشد. در روایت های اهل بیت (علیهم السلام) ویژگی هایی برای همسر شایسته بیان شده است که از جمله این موارد می توان به داشتن شایستگی خانوادگی،[۱] دیندار بودن،[۲] جوان بودن،[۳] مهربان،[۴] حسن خلق،[۵] همتایی و همسانی[۶] و سلامت جسم و روان[۷] از جمله این موارد می باشد.
۲.دیدگاه های همسران نسبت به خانواده و ازدواج: یکی از پایه های اساسی رضایت زناشویی در این است که زن و مرد دیدگاه مثبتی نسبت به ازدواج و تشکیل خانواده داشته باشند. کافی است از کسانی که با اجبار ازدواج کرده اند و یا قائل هستند تشکیل خانواده مانع بسیاری از لذت های جوانی ایشان شده است، به راحتی نمی توانند رضایتی را از کنار همسر خویش بودن جلب کنند.
۳.پایبندی مذهبی: از آن روی که زندگی انسان بدون مذهب نمی تواند شکل بگیرد و تاریخ زندگی انسان نیز موید آن است که نمی توان زندگی بدون دین و مذهب را در طول تاریخ یافت،[۸] زندگی نیز بدون پایبندی مذهبی نمی تواند آن رضایت مطلوبی که مورد نظر همسران هست، به دست آورد.
تعداد زیادی از پژوهش ها نشان داده است که پایبندی مذهبی، عامل پیش بینی کننده مهمی در رضامندی زناشویی است.[۹] در تحقیقی که فیس و تامکو بر روی زوج هایی که به طور میانگین از ازدواج ایشان، ۹ سال می گذشت و مقید به شرکت در مراسم مذهبی در روزهای تعطیل بودند، انجام دادند مشخص شد که رضامندی زناشویی بیشتری وجود داشت.[۱۰]
تحقیق دیگری که بر روی همسران رومی که دارای مذهب کاتولیک بودند صورت گرفت، نشان از « داشت که اعتقادات و باورهای مذهبی اثری پنهانی ای بر روی کنترل خشم در وقایع استرس زای زندگی و تعارضات خانوادگی دارد و ارتباط با خدا فاصله ای را که بین زوجین وجود دارد را پر می کند. در نتیجه ارتباطی بین روابط زناشویی و ارتباط با خدا وجود دارد.[۱۱]
در مجموع می توان این را نیز بیان داشت که پایبندی مذهبی می تواند بر روی تاب آوری همسران در تعارض های میان ایشان موثر بوده و در نتیجه سازگاری ایشان که منجر به رضایت زناشویی می شود را افزایش دهد.
۴. حسن خلق همسر: همانطور که بیان شد، حُسن خلق یکی از معیارهای مهم در انتخاب همسر می باشد.[۱۲] جدای از آنکه همسری را که انتخاب می شود باید دارای این معیار باشد، در طول زندگی نیز باید تعامل میان آن دو بر اساس خوش خلقی صورت بگیرد. بر این اساس در بسیاری از روایت ها آن را یکی از نیازهای زندگی[۱۳] و زمینه ساز زندگی پاک و با صفا بیان شده است.[۱۴]
در برخی از روایات به بیان مصادیق حسن خلق اشاره شده است که در مجموع می توان آن را در چند چیز دانست: نرم خویی، خوش گفتاری، خوش رویی، سرور و نشاط آوری، توسعه دادن زندگی. [۱۵]
۵. ارتباط کلامی و غیر کلامی همسران: ارتباط، نقش بسیار مهمی در زندگی همسران ایفا می کند[۱۶] و رایج ترین شکایت زوج هایی است که برای درمان به مراکز مشاوره مراجعه می کنند.[۱۷] بیش از ۹۰% زوج های آشفته مشکلات ارتباطی را به عنوان مساله اصلی در روابط خود بیان می کنند.[۱۸] در یک تعریف کوتاه می توان ارتباط را فرآیندی دانست که طی آن اطلاعات، معانی و احساسات از راه پیام های کلامی و غیرکلامی با دیگران انتقال داده می شود.[۱۹] در ارتباط میان همسران، مرد در یک سوی ارتباط و زن در سوی دیگر ارتباط است که ممکن است این ارتباط به درستی صورت نگیرد.در بررسی های صورت گرفته، چهار علت را می توان برای عدم تحقق این ارتباط برشمرد:
- عدم همخوانی منظور گوینده پیام با خود پیام
- گاه ممکن است گوینده پیام را به درستی درک کند، اما گیرنده پیام آن را به گونه ای دیگر تفسیر کند.
- گاه این اشتباه هم در گوینده و هم شنونده وجود دارد که هر کدام طبق یک نگاه پیام خود را تفسیر می کنند.
- چهارمین علت در درک اشتباه پیام این است که گوینده و شنونده هر دو کارشان را بی عیب و نقص انجام می دهند و هیچ یک مرتکب خطایی نمی شوند؛ اما گوینده برای انتقال نیت خود از یک روش و شنونده برای دریافت پیام از شیوه ای متفاوت بهره می گیرد.[۲۰] که می تواند بخشی از آن مربوط به پیروی کردن هر یک از طرفین از قواعد ارتباطی متفاوت باشد.[۲۱]
معمولا به زوج ها این گونه توصیه می شود که برای افزایش هماهنگی و پرهیز از تعارضات میان خود، مهارت های ارتباطی خود را بهبود بخشند که این توانمندی به طور مستقیم بر افزایش رضایت زناشویی نقش بسیار مهمی دارد.[۲۲]
۶. پایبندی همسران: یکی از عوامل موثر بر رضایت زناشویی، پایبندی همسران به تعهداتی است که در ابتدای زندگی میان ایشان بسته شده است. شاید بتوان یکی از عوامل خیانت زناشویی را همین عدم پایبندی زوجین برشمرد.
خیانت در لغت به معنای مکر و حیله، تمسک به حرامی و دغلی بیان شده است[۲۳]و در اصطلاح روان شناسی، «شامل برقرار کردن ارتباط جنسی یک فرد متأهل عقد دائم با جنس مخالف، خارج از محدوده ی خانواده است»[۲۴] در تعریف دیگری آمده است که: «یک راز جنسی، عاشقانه یا درگیری عاطفی که منجر به نقض تعهد رابطه زناشویی است.»[۲۵]
خیانت به گونه های مختلفی قابل تصور است، خیانت فکری و ذهنی، خیانت با چشم، حس لامسه، گوش، زبان و در نهایت خیانت جنسی از موارد خیانت شمرده می شوند که هر کدام می توانند آسیب های مختلفی را بر روابط همسران و زندگی ایشان وارد کند.[۲۶] آنچه در این میان شاید نیاز به بیان است که از همه انواع خیانت های قابل تصور، خیانت جنسی زن به شوهر، امری است که در بسیاری از فرهنگ ها، زشت و ناپسند برشمرده می باشد و به گونه ای غیر منطبق با سرشت آفریده شده در مرد است.[۲۷]
از خیانت زناشویی می توان به عنوان یکی از عوامل آسیب زا به رضایت زناشویی دانست. خیانت زناشویی عنصری است که می تواند به زندگی همسران و نیز تربیت فرزندان، زیان رسانده و آنها را به شدت با خطر روبه رو کند.[۲۸] در یک بررسی کوتاه می توان عواملی را به عنوان زمینه ساز خیانت زناشویی برشمرد. عواملی همچون داشتن روابط ناسالم پیش از ازدواج، تولد ناپاک، ناکامی عاطفی در ارتباط با همسر، ناکامی جنسی، تحریکات جنسی نابه جا و عدم غیرت ورزی زوجین از جمله این علل می باشند.[۲۹]
۷.مهارت حل تعارض میان همسران و سبک حل آنها: حل تعارض از یک سوی می تواند موجب افزایش رضایت از زندگی شده و از سوی دیگر ناکامی در حل کردن تعارض به شدت می تواند باعث کاهش رضامندی زناشویی شود.[۳۰] در زندگی زناشویی پدیدایی تعارضات میان زوجین امری طبیعی است که مهارت حل این تعارضات، هنری است که زوجین باید آن را آموخته و در هنگام تعارضات به کار بگیرند.
۸.فرزندآوری: فرزندآوری و فرزندپروری دو اصل مهم در تحکیم خانواده است. فرزندآوری اگر در زمان مناسب صورت بگیرد می تواند موجبات رضایت زناشویی را به همراه داشته باشد و به گونه ای معنی حقیقی زندگی پس از بچه دار شدن درک می شود.[۳۱] نویسنده کتاب «غذای روح برای والدین» به نقل از لافکادیو هرن[۳۲] اینگونه نقل می کند: «پدر یا مادر بودن، پر احساس ترین تجربه انسان است. هیچ کس تا هنگامی که بچه دار نشود و او را عاشقانه دوست نداشته باشد، نمی تواند معنای واقعی زندگی را بفهمد.»[۳۳] آرگیل بر این اندیشه است که با وجود فرزند، لذت بسیاری برای خانواده به همراه دارد و خود منبع فواید بی شماری برای خانواده است.[۳۴]
نبود فرزند در خانواده ها یک فضای خالی را به وجود می آورد که منجر به تعارض، درگیری و در نهایت بی علاقگی همسران به زندگی مشترک می شود. تحقیقات انجام شده در ایران نیز نشان می هد که خانواده های بی فرزند بیش از هر نوع خانواده دیگر در معرض گسست و نابودی قرار می گیرند.[۳۵]
در آموزه های دینی، از فرزند با تعابیری مثل جگرگوشه والدین،[۳۶]گل خوشبوی بهشتی[۳۷] و… یاد شد. حتی در روایات شریف، بوسیدن و نوازش فرزند باعث پاداش و اجر بزرگ تلقی شده است.[۳۸]وقتی والدین با چنین نگاهی به فرزند بنگرند و حتی فرزندان، این جایگاه را به خود اختصاص بدهند، قطعاً درتحکیم روابط خانوادگی و همسری، تأثیر مثبت خواهند داشت، و کدام پدر یامادری حاضر می شود به راحتی این دل بند و جگرگوشه خود را با اختلاف یاطلاق، آزرده سازد.
اگر این فرزندآوری همراه با تربیت درست صورت بگیرد، و اصل فرزندپروری به درستی صورت بگیرد می تواند بر شدت رضایت زناشویی و در نهایت رضایت زندگی بیفزاید. وقتی فرزندی به درستی تربیت شود، مرد این برداشت را دارد که همسرش به عنوان مادر نقش خود را به درستی ایفا کرده است و رضایتش از همسرش افزایش می یابد و در سوی مقابل نیز زن قدردان شوهر خویش می شود که او به عنوان پدر نقش خود را در خانه و خانواده به درستی ایفا کرده است.
۹. روابط جنسی: فعالیت جنسی، بخش مهمی از زندگی زناشویی است که زمینه های آرامش و رضایت در همسران را فراهم می کند. خانواده هایی که فعالیت جنسی رضایت بخشی ندارند، با انواع مشکلات زناشویی روبه رو می شوند.[۳۹]
بررسی های علمی میزان قابلیت پیش بینی سازگاری زوجین براساس درجه رضایت روابط جنسی را نشان می دهند.[۴۰] از همین روی، برای تحقق یک ازدواج موفق و زندگی بانشاط، آموزش جنسی سالم و مناسب، عاملی تعیین کننده و مهم تلقی می شود؛ چراکه بررسی تأثیر برنامه آموزش رفتار جنسی بر رضایت جنسی زوجین، از افزایش رضایت جنسی افراد پس از آموزش حکایت داشته است.[۴۱]
۱۰. توجه به نقش های در خانواده: در درون خانواده، هر یک از اعضاء دارای نقش هایی[۴۲] هستند که درست ایفا کردن این نقش ها زمینه ساز افزایش رضایت از زندگی او و دیگر اعضای خانواده را به همراه خواهد داشت. نقش ها به رفتارهای افراد در انجام کارها و وظایف مربوط به موقعیت های خاص در خانواده اشاره دارد. به معنایی دیگر، نقش ها، رفتارهای مورد انتظاری است که شخص به عنوان عضوی از خانواده باید مبادرت به انجام او باشد.[۴۳] در این میان نقش همسری، یکی از مهم ترین نقش های درون خانواده است که باید بدان توجه بیشتری داشت.
انجام درست نقش همسری می تواند زمینه ساز رضایت زناشویی باشد.
پی نوشت:
[۱] . مکارم الاخلاق، ج ۱، ص ۴۳۲، ح ۱۴۷۴؛ تاریخ دمشق، ج ۵۲، ص ۳۶۲، ح ۱۱۰۶۸.
[۲] . علی المتقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح: صفوه السقا، بیروت: مکتبه التراث الاسلامی، ۱۳۹۷، اول، ح۴۴۶۰۲.
[۳] . محمدبن الحسین الموسوی (الشریف الرضی)، المجازات النبویه، محقق: طه محمدالزینی، قم:مکتبه بصیرتی، ص ۳۱۲، ح ۳۲۸؛ منصور بن الحسین الآبی، نثر الدر، قم: محمدعلی قرنه، مثر: الهیئه المصریه العامه، ۱۹۸۱ م، اول، ، ج ۱، ص ۲۳۰.
[۴] . محمدبن یعقوب الکلینی الرازی، الکافی، محقق: علی اکبر غفاری، بیروت: دارصعب و دار التعارف، ۱۴۰۱م، چهارم، ج ۵، ص ۳۲۳؛ محمدبن الحسن الطبرسی، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، بیروت: دارالتعارف، ۱۴۰۱ ق، اول، ج ۱، ص ۴۳۵، ح ۱۴۹۰.
[۵] . کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۴۰۹.
[۶] . محمدبن الحسن الحرالعاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق: موسسه آل البیت (علیهم السلام)، ۱۴۰۹ ق، اول، ج۱۴، ص۴۴.
[۷] . محمدبن محمد الاشعث الکوفی، جعفریات، تهران: مکتبه نینوی، ص ۹۲.
[۸] . محمدکریم خداپناهی و مرجان خوانین زاده، «بررسی ساخت شخصیت در جهت گیری مذهبی دانشجویان»، فصلنامه روان شناسی، سال چهارم، ش ۱۴، ص ۱۸۷.
[۹] .جعفر جدیری، هیجان و رضامندی زناشویی، قم: موسسه امام خمینی (ره)، ۱۳۹۷، دوم، ص ۹۴.
[۱۰] . Fiese, B.H;Tomcho,T.J.(2001).Finding meaning ine religious practices: the relation between religious holiday rituals and marital satisfaction. J Fam Psychol.Dec,15(4), 597-609.
[۱۱] . Marsh, R,& Dallos,R. (2001). Roman Catolic couple: wrath and religion. Fam Process. Fall,40 (3), 343-360.
[۱۲] . عباس پسندیده، رضایت زناشویی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۹۶، هشتم، ص ۹۰.
[۱۳] . امام علی (علیه السلام): بِحُسْنِ الْخُلْقِ یطیبُ الْعَیشُ؛ با اخلاق نیک، زندگی خوش می شود. (عبدالواحد الآمدی التمیمی، غررالحکم و درر الکلم، محقق: میرجلال الدین محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۰، سوم، ح ۴۲۶۳)
[۱۴] . امام الصادق (علیه السلام): لاغنی بِالزَّوجِ عَن ثَلاثَهِ أشیاء فیما بَینَهُ و بَینَ زوجَتِهِ و هِی: المُوافَقَهُ لِیَجتَلِبَ بِها مُوافَقَتَها و مَحَبَّتَها و هَواها و حُسنُ خُلقِهِ مَعَها وَ استِعمالُهُ استِمالَهَ قَلبِها بِالهَیئَهِ الحَسَنَهِ فی عَینِها و تَوسِعَتِهِ عَلَیها؛ شوهر در رابطه خود با همسرش از سه چیز بی نیاز نیست: سازگاری با او تا به این وسیله سازگاری و محبت و عشق او را به خود جلب کند و خوش خویی با او و دلبری از او با آراستن خود برای وی و فراهم آوردن امکانات آسایش او. (الحسن بن علی الحرانی، تحف العقول عن آل الرسول(صلی الله علیه و آله)، محقق: علی اکبر غفاری، قم: موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ ق، دوم، ص ۳۲۳؛ محمدباقر بن محمدتفی المجلسی، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار(علیهم السلام)، بیروت: موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ ق، دوم، ج ۷۸، ص ۲۳۷، ح ۷۰)
[۱۵] . عباس پسندیده، ص ۱۲۵.
[۱۶] . Brant, R. Burleson, Wayne, H.Denton. “the relationship between communication skill and marital satisfaction”, Journal of marriage and the family, v.59, n.4, p.884.
[۱۷] . Geiss, S.K & Oleary,K.D & Hahlweg,K & Revenstorf, D & Schindler,L quoted by: Ibid.
[۱۸] . فرشاد بهاری و دیگران، «تاثیر آموزش مهارت های ارتباط همسران بر میزان تعارض های زناشویی زوج های متعارض متقاضی طلاق»، مجله پژوهش های روان شناسی بالینی و مشاوره، سال اول، بهار و تابستان ۱۳۹۰، شماره ۱، ص ۶۱.
[۱۹] . اون هارجی، کریستین ساندرز، دیوید دیکسون، مهارت های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، مترجم: خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران: رشد، ۱۳۷۷، ص ۲۱.
[۲۰] . فرانک فینچام و دیگران، رابطه همسران، مترجم: مهدی قراچه داغی، تهران: انتشارات پیک بهار، ۱۳۸۰، ص ۴۶.
[۲۱] . جعفر جدیری، هیجان و رضامندی زناشویی، قم: موسسه امام خمینی (ره)، ۱۳۹۷، دوم، ص ۶۱.
[۲۲] . فرشاد بهاری و دیگران، ص ۵۹.
[۲۳] . علی اکبر دهخدا، لغت نامه، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، اول، ۱۳۷۷، ص ۸۹۴۱.
[۲۴] . سعید کاوه، روان شناسی بی وفایی و خیانت، تهران: هنرسرای اندیشه، اول، ۱۳۸۳، ص ۱۲.
[۲۵] . Loudova, ۱. Janis, K. &Haviger. (2013). Infidelity: as a Threatening Factor to the Existence of the Family. Procedia-social and Behaavioral Sciences ۱۰۶, ۱۴۶۲-۱۴۶۹.
[۲۶] . مسلم داودی نژاد، رازهای تسخیر قلب همسر، قم: مهر دلدار، ۱۳۹۱، ص ۴۰۹-۴۱۶.
[۲۷] .همان، ص ۴۱۶.
[۲۸] . عباس پسندیده، رضایت زناشویی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۹۶، هشتم، ص ۱۸۴.
[۲۹] . همان، ص ۱۸۶-۱۹۰.
[۳۰] . Lawrence Kurdek, “predicting change in marital satisfaction from “husbands ! and wives” conflict resolution styles”, journal of marriage and family. v.57, n.1 (feb,) p. 153-164.
[۳۱] . ویل دورانت، لذات فلسفه، مترجم: عباس زریاب خویی، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی، ۱۳۸۹، ص ۱۷۸.
[۳۲] .Lafcadio hearn
[۳۳] .جک کانفلید و دیگران، غذای روح برای والدین، مترجم: معصومه بردباری و عباس چنی، تهران: نشر پیکان، ۱۳۸۱، ص ۱۱.
[۳۴] . سوسن سیف، تئوری رشد خانواده، تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا(سلام الله علیها)، ۱۳۶۸، ص ۱۵۰-۱۵۱.
[۳۵] . باقر ساروخانى، طلاق(پژوهشى در شناخت واقعیت و عوامل آن)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۶، دوم، ص ۶۷- ۷۱.
[۳۶] . قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): الولد کبد المؤمن. (میرزا حسین نوری، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ق، ج ۱۵، ص ۱۱۲).
[۳۷] . قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): الولد الصالح ریحانه من ریحان الجنه. (همان، ص ۱۱۳).
[۳۸] . قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): قبّلوا اولادکُمْ فانّ لکُم بکلّ قبلَهٍ دَرَجَهً فِى الجنه. ( حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، قم: شریف الرضی، ۱۳۷۰، چهارم، ص ۲۲۰).
[۳۹] . مسعود نورعلیزاده، سلامت و اختلال جنسی همسران (رویکردی اسلامی و روان شناختی)، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۷، اول، ص ۶۴.
[۴۰] . خدابخش احمدی، «نقش روابط جنسی در سازگاری زوجین»، در: مجموعه خلاصه مقالات اولین کنگره خانواده و مشکلات جنسی، ص۵.
[۴۱] . مریم حسینی و دیگران، «بررسی تأثیر برنامه آموزش رفتار جنسی بر رضایت جنسی زوجین»، در: مجموعه خلاصه مقالات اولین کنگره خانواده و مشکلات جنسی، ص۳۹.
[۴۲] .Roles
[۴۳] . کیانوش زهراکار و فروغ جعفری، مشاوره خانواده (مفاهیم، تاریخچه، فرآیندها و نظریه ها)، تهران: نشر ارسباران، ۱۳۹۴، پنجم، ص ۲۱.
نویسنده: محمدحسین افشاری