جایگاه زن در خانه و خانواده

چکیده: در دین اسلام، زن جایگاه بسیار والایی دارد هم در اجتماع و هم در خانواده. زن سازنده خانواده است و خانواده کوچکترین واحد اجتماعی جامعه می باشد. لذا می توان گفت که زن سازنده جامعه است و قادر است جامعه را به سمت سعادت و تعالی و یا به سمت انحراف  و فساد سوق دهد.

زن در اسلام به عنوان رکن رکین خانواده و نیمی از پیکره اجتماع از جایگاه ارزشمند و والایی برخوردار است. خانواده رکن اساسی جامعه است و زنان به عنوان محور خانواده در تأمین سلامت اخلاقی و سعادت آن نقش ویژه ای بر عهده دارند. مسئولیت های خطیر زنان به عنوان همسر و مادر از تأثیر عمیق این قشر در فراز و فرود جامعه ی انسانی حکایت می کند.
در قرآن کریم حدود ۴۰۰ آیه در مورد زنان نازل گردیده که بیانگر اهمیت و اهتمام این کتاب الهی به نقش زنان است.در ذیل به برخی از این آیات و روایات معصومین اشاره می شود.

اولین نمود و ویژگی خاص زن در محیط خانواده از دیدگاه قرآن کریم، ویژگی آرام بخش بودن اوست که در آیات زیادی به این نکته اشاره می کند.
خداوند در آیه ۲۱ سوره روم می فرماید: «وَ مِن آیاته اَن خَلَقَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزواجاً لِتَسکُنوا الیها و…»[۱] و از نشانه های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا به واسطه ی آن آرامش یابید و…
همچنین در آیه  ۱۸۹ سوره اعراف می فرماید: «هوَ الّذی خَلَقَکُم مِن نَفسٍ واحده وَ جَعَلَ مِنها زَوجَها لَتسکُنَ اِلَیها…»[۲] ضمیر در «لَیسکُن» به مرد برمی گردد یعنی مرد بدون آفرینش زن سکنت و آرامش ندارد و نیازمند انیس است و با زن اُنس می گیرد و آرام می شود.[۳] «سکون» آرام گرفتن چیزی پس از حرکت آن است از این رویه هر چیزی که موجب آرامش است «سکن» گویند همچنین آتشی که به وسیله ی آن گرم می شوند و بدان گرمی و آرامش می یابند سکن گویند، همسر نیز مایه آرامش و وسیله گرمی زندگی است.[۴] منظور از آرامش، آرامش از هیجان غریزه، آرامش از تلاطم روحی، آرامش از غیظ زیان ها، شکست ها، اشتباهات، گمشده ها و دیگر ناروائی ها، آرامش که آسایش جسم و صفای روح را تأمین می کند.[۵] در احادیث زیادی هم به نقش آرامش دهی زن اشاره شده از جمله حدیثی از رسول اکرم(ص) که فرمودند: «نقش آدمی هنگامی که نیازهای زندگی اش تأمین شود آرام می گیرد و یکی از مهمترین نیاز انسان، نیاز به زن است.»[۶] مرد هنگامی که با کوله باری از سختی ها به منزل می آید، همسر او می تواند با تدبیر و با مدیریت داخلی منزل آرامش را به همسرش هدیه دهد و در حدیثی از امام صادق (ع) در فضیلت چنین زنی می فرماید:«هیچ زنی نیست که آب به همسرش بنوشاند، در جایی که این کار از عبادت یک سال که روزهایش روزه باشد و شب هایش به عبادت بایستد بهتر است.»[۷]

نقش اساسی و مهم زن در مسئله تولید مثل و بقای نسل بر کسی پوشیده نیست. قرآن نیز بر این مسئله اشاره می کند:«نباءُوکم حرثٌ فَأتو حَرثَکم أتی شئتُم ….» زنان شما کشتزار شمایند، پس برای کشت(فرزند صالح) بدانها نزدیک شوید.[۸] کلمه «حرث» مصدر و به معنای زراعت است. علامه طباطبایی از ظرافت تشبیه آیه پرده برمی دارد و می گوید: نسبت زنان به جامعه انسانی، نسبت کشتزار است به انسان کشتکار، همان طور که کشتزار برای بقای بذر لازم است و اگر نباشد بذرها به کلی نابود می شوند، اگر زنان هم نباشند، نوع انسانی دوام نمی یابد و نسلش قطع می شود.[۹] قرآن با تعبیر«حرث» می فهماند که زن مانند ظرف نیست، بلکه همچون زمینی حاصلخیز است که مواد فراوانی به بذر می دهد و در رشد و تکوّن جسمی و روحی فرزند سهیم است.[۱۰] قرآن کریم در جای دیگر می فرماید:«… جَعَلَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزواجاً وَ مِنَ الانعام أزواجاً یذرَؤُکم فیه…» از خودتان برایتان جفت هایی قرار داد و از چهار پایان هم جفت هایی آفرید. شما را با این(تدبی حکیمانه) زیاد می کند.[۱۱] بنابراین وجود زن برای حفظ و بقای نسل الزامی است.

از دیگر ویژگی های ممتاز زنان که سیمایی انسانی و رحمانی به آنها بخشیده است شأن و منزلت مادری است.
کلمه ی «اُم» که در قرآن و روایات بطور فراوان ذکر شده، به معنای ریشه و سرچشمه است، در حقیقت مادر اصل، ریشه و سرچشمه وجود کودک است و کودک انعکاسی از واقعیات جسمی و روحی مادر و میوه ای از آن شجره مبارکه است.[۱۲] به خاطر عظمت مقام مادر در خداوند در چندین آیه توصیه به احترام به مادر کرده از جمله در آیه ۲۴ سوره اسراء می فرماید: «واخفض لَهما جِناحَ الذُّل من الرَحمه و قُل رَبِّ ارحَمهُما کَما رَبیّانی صغیرا»[۱۳] «از رحمت پرو بال مسکنت برایشان بگستر و بگو پروردگارا به این دو رحم کن همانطور که مرا در کوچکی ام تربیت کردند.»
عبارت «خفض جناح» کنایه از مبالغه در تواضع و خضوع زبانی و عملی است.[۱۴] و در جایی دیگر به طور اختصاصی توصیه به احسان به مادر کرده.
«وَ وَصَّینا الانسانَ بِوالدیهِ اُمُّه وهناً علی وَهنٍ و فِصالُهُ فی عامَینِ اَنِ اشکُرلی و لَوالدیک التی المَصیر»[۱۵] همچنین در صوره احقاف مانند آیه قبل اشاره می کند.
«و وَصَّینا الانسان بوالدیه احساناً اُمُّهُ کُرهاً و وَضَعَتهُ کَرهاً و حَملَهُ و فصالَه ثلاثون شهراً حتی اذا بَلَغَ اَشُدَه»[۱۶]در این آیات لزوم احترام و احسان در برابر مادر یادآور شده و بر سه محور تأکید می شود:
الف)دوران حمل: قرآن کریم در این آیه رنج ها و مرارت های مادران را در دوران حمل خاطر نشان می کند «وَ حَمَلَته اُمُّهُ کُرهاً»
ب)وضع حمل: بر اساس این آیه مادران به هنگام وضع حمل نیز سختی و رنج فراوانی متحمل می شوند«وَضَعته کُرهاً»
ج) دوران شیردهی: دوران طولانی مدت شیردهی نیز یکی دیگر از مقاطع پر زحمت دوران زندگی مادران است«حَمَلَه و فصاله ثلاثون شهراً»

مادر در طول سی ماه بزرگترین ایثار و فداکاری را در مورد فرزندش انجام می دهد با صبر و حوصله تمام نیازهای فرزند را تشخیص داده و برآورده می کند.[۱۷] روایات اهل بیت نیز بر مقام والای مادر اشاره کرده اند از جمله از رسول اکرم(ص) که فرمودند:«الجنّه تحت اقدام اُمَّهاتکم» بهشت زیر پای مادران شماست
و در جای دیگر ایشان فرمودند: «هنگام نماز مستحبی اگر پدرت تو را خواند، نماز را قطع نکن و اگر مادرت تو را خواند، نماز را قطع نما»[۱۸] بنابراین بر پایه ی تعالیم دینی، گرامیداشت مقدم مادران، مایه ورود به بهشت است، چنان که خط مشی و کیفیت رفتار مادر در تربیت فرزند وارسته اهل بهشت نقش تعیین کننده ای دارد.[۱۹] در حدیثی دیگر آمده که کردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمد و عرض کرد؟ ای رسول خدا به چه کسی نیکی کنم؟ فرمود: به مادرت، عرض کرد بعد از او به چه کسی؟ فرمود؟ به مادرت، برای سومین بار عرض کرد: بعد از او؟ فرمود به مادرت و در چهارمین بار وقتی این سئوال را تکرار کرد فرمود: به پدرت.
همانطور که در تاریخ مشاهده می شود مردان بزرگ جهان، موفقیتشان مرهون پاکی و سعادت آنها و تربیت صحیحشان در زندگی بوده است.[۲۰]

زن در خانواده اسلامی دارای جایگاه بلندی است. او می تواند با ایفای صحیح نقش همسری و با برقراری آرامش در محیط خانه و خانواده و همچنین با ایفای نقش مادری با تولید نسل و پرورش جنین سالم و تربیت صحیح فرزندان در مسیر الهی نقش عظیمی در رشد و تعالی خانواده و به دنبال آن در جامعه داشته باشد.

نویسنده : محمد حسین افشاری

فهرست منابع :
قرآن کریم
جوادی آملی، عبدالله، زن در آئینه جمال و جلال، قم، نشر اسرای، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۷
حسین پور، علویه، محمود، نقش ها مادران در تربیت فرزندان، قم، انتشارات جوانان موفق، چاپ دوم، ۱۳۹۱
طباطبائی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، مترجم محدباقر موسوی همدانی، ج ۲ و ۱۳، قم، دفتر انتشارات اللامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ بیست و ششم، ۱۳۸۷
فتاحی زاده، فتحیه، زن در تاریخ و اندیشه اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ چهارم، ۱۳۸۶
کمالی دزفولی، علی، قرآن و مقام زن، تهران، انتشارات هادی، چاپ سوم، ۱۳۷۹

پی نوشت :
[۱] – سوره روم (۳۰)، آیه ۲۱
[۲] – سوره اعراف(۳۰)، آیه ۱۸۹
[۳] – عبدالله، جوادی آملی، زن در آئینه جمال و جلال، ص ۴۷
[۴] – احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغه، ج ۳، ص ۸۸
[۵] – علی، کمالی دزفولی، قرآن و مقام زن، ص ۱۶۹.
[۶] – مجتبی حسینی، احکام زن و شوهر، ص ۳۳.
[۷] – همان، ص ۳۴.
[۸] – سوره بقره(۲)، آیه ۲۳۳.
[۹] – محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۳۱۹.
[۱۰] – فتحیه، فتحی زاده، زن در تاریخ و اندیشه اسلامی، ص ۱۵۴.
[۱۱] – سوره شوری (۴۲)، آیه ۱۱.
[۱۲] – محمود، پورعلویه، نقش مادران در تربیت فرزندان، ص ۱۵
[۱۳] -سوره اسراء(۱۷)، آیه ۲۴
[۱۴] – محمدحسین، طباطبائی، تفسیر المیزان، ج ۱۳، ص ۷۹
[۱۵] – سوره لقمان(۳۱)، آیه ۱۴
[۱۶] – سوره احقاف(۴۶)، آیه ۱۵
[۱۷] – www.intjz.net
[۱۸]- همان
[۱۹] – عبدالله، جوادی آملی، همان، صص ۱۳۴و۱۳۵
[۲۰] – www.intjz.net