دسته بندی آزمون های روانشناختی
در روان شناسی برای ارزشیابی شخصیت و نیز تشخیص اختلالات روانی، تست هایی توسط روان شناسان تدوین یافته است. در یک دسته بندی می توان آزمون های شخصیت را به دو دسته:
الف)آزمون های تحلیلی: این دسته از آزمون ها، شخصیت را اغلب به صورت قراردادی تجزیه می کنند تا آنها را به طور جداگانه بسنجند. به مانند تست های گزینه ای نئو و کتل.
ب) آزمون های ترکیبی (فرافکن): این دسته از آزمون ها، بر مفهوم وحدت روان تکیه دارند و فرد را در یک موقعیت مبهم قرار می دهند. علت آن است که آزمایشگر بتواند واکنش های آزمودنی را یادداشت کند و آنها را با عبارات روان شناختی و روان پزشکی تفسیر نماید.[۱]
در یک دسته بندی خود آزمون های ترکیبی به پنج دسته تقسیم می شود: روش های سازمانی، روش های ساختی، روش های تفسیری، روش های پالایشی (تخلیه ای) و انکساری ازجمله این موارد است.
تحلیل نقاشی، از جمله تست های فرافکن است که در روش های ساختی قرار می گیرد. در روش های ساختی، با در اختیار قرار دادن برخی مواد و مصالح به آزمودنی از او خواسته می شود که ساخت های وسیعی را شکل دهند. تکنیک های بازی و سایکودرام[۲]، تکنیک نقاشی و تکنیک موزائیک ها از جمله تست هایی است که در این دسته قرار می گیرد.
تحلیل نقاشی چیست؟
در این نوع از تست های ساختی، آزمونگر با در اختیار قرار دادن وسایل نقاشی به شخص، از او می خواهد تصویری را نقاشی کند. H.T.P (House, Tree, Person) یکی از انواع آزمون های نقاشی است که از او خواسته می شود که یک خانه، درخت و یک شخص را نقاشی کند.
این تفسیرها بر اساس مفاهیم، اجزا، کیفیت، تناسب اجزا، دورنما، زمان صرف شده، توضیحات کودک و انتقاد شخصی او و … مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.[۳]
در اصل، این آزمون یک آزمون کیفی است که بر مبنای دیدگاه فروید، شکل گرفته است و می توان ضمیر ناهوشیار فرد و تعارضات درونی او را به وسیله این آزمون، مطلع شد.
قابل ذکر است که این آزمون ها به خودی خود بیانگر نتیجه نهایی نمی باشند و در کنار آن نیاز به مصاحبه با مراجع را نیز می طلبد.
کاربردهای تحلیل نقاشی
این موارد را می توان به عنوان کاربردهای تحلیل نقاشی بیان کرد:
- این آزمون می تواند، ویژگی های شخصیتی فرد را بسنجد. اگر او برون گرا و یا درون گراست در این آزمون قابل سنجش است. اگر او نسبت به آینده و یا گذشته نگران است، با تحلیل نقاشی می توان پی به آن برد.
- سنجش وضعیت سلامت روانی فرد، یکی از کاربردهایی است که این آزمون به همراه دارد.
- بررسی نقاط قوت و ضعف فرد
- تشخیص و شناسایی اختلالات روانی فرد
- بررسی مشکلات دوران کودکی
- بررسی مشکلات شخصی و شخصیتی فرد در این آزمون قابل شناسایی است. منظور از مشکلات شخصی، اختلالات روانی افسردگی، اضطراب، اضطراب فراگیر، بی اشتهایی عصبی، پراشتهایی عصبی، اضطراب جدایی، اختلالات شبه جسمانی، اختلالات خواب و دیگر اختلالات است و منظور از اختلالات شخصیتی اختلالات پارانوئید، اسکیزوئید، اسکیزوتایپال، خودشیفته، نمایشی، ضداجتماعی، مرزی، وابسته، وسواسی و دوری گزین است که توسط تحلیل نقاشی می توان آن را تا حدود زیادی گمانه زنی کرد.
- بررسی مشکلات ارتباطی افراد در درون خانواده و جامعه
از جمله کاربردهای تحلیل نقاشی است.
سه علامت مهم در نقاشی
در بررسی نقاشی های کودکان و بزرگسالان، باید به سه دسته علامت توجه کرد. این سه دسته علامت عبارتند از:
۱) علامت های موقت
این دسته از علامت ها در نقاشی، علامت هایی است که نشان از حالت موقت فرد دارد و نمی توان آن را از ویژگی های شخصیتی او دانست. مانند فردی که عصبانی هست و به او گفته شود، نقاشی بکش. در این حالت نمی توان از نقاشی او اینگونه برداشت کرد که او دارای یک شخصیت پرخشگرانه هست.
۲) علامت های تحولی
انسان از بدو تولد تا دوران پیری، مراحلی را در روند تحول خود طی می کند که هر کدام یک از این مراحل تحولی دارای ویژگی های خاص و منحصر به فرد خود است.
نقاشی های کودکان می تواند نمایانگر این ویژگی ها باشد. کودکان از وقتی که می توانند نقاشی کنند تا حدود ۱۲ سالگی، علامت های متنوعی را در نقاشی خود به کار می گیرند و با رسیدن به سن دوازده سالگی دیگر در نقاشی ها نمی توان علامت های تحولی را مشاهده کرد.
از همین روی توجه به این نکته مهم است که برخی از علایم در نقاشی های کودکان، نشان از تحولات جسمی-روانی ایشان دارد و نباید به اشتباه آن ها را نشان از ویژگی های شخصیتی ایشان دانست.
۳) علایم دائم:
دسته ای از علایم است که نشان گر شخصیت و ویژگی های اوست. شناخت این علایم می تواند کمک کار آزمون گر در تشخیص ویژگی های شخصیتی و نیز سلامت و یا اختلال کودک باشد.
پس می توان گفت که این دسته از علایم در تحلیل نقاشی بسیار مورد توجه است.
نویسنده: محمدحسین افشاری
پی نوشت:[۱] . حمزه گنجی، آزمون های روانی (مبانی نظری و عملی)، تهران: نشر ساوالان، سیزدهم، ۱۳۹۰، ص ۱۴۶.[۲] .psychodram[۳] .همان، ص ۲۵۳.
