بددهانی در کودکان و نوجوان

در بررسی یک رفتار لازم است در مرحله نخست علت های آن را یافت. علت های عمده ای که در بددهانی فرزندان مان می توانیم ببینیم این علت ها هستند:

۱. الگوها: اگر والدین و نزدیکان، با خود او یا با دیگران این گونه برخورد کنند و سخنان زشتی را بر زبان جاری سازند، او نیز چنین خواهد کرد؛ پس باید محیط اصلاح شود. در اصل این علت نشان از الگوهای نادرست در خانواده است که در این موارد خانواده باید خود به اصلاح رفتارهای نادرست خویش بپردازد و بعد در مقام تربیت فرزندان اقدام کند. در این مورد وقتی گفته می شود «خانواده»، منظور پدر و مادر هستند؛ چرا که نخستین الگوهای فرزندانمان در امر تربیت، ایشان می باشند.

۲. نمایش استقلال: یکی از ویژگی های دوران نوجوانی استقلال طلبی ایست که در این دوران در روان او به وجود می آید. گاهی نوجوان برای تثبیت استقلال خود، به این کار دست می زند که باید با راه کارهایی، او را متوجه زشتی این عمل کرد. از جمله این موارد بیان آثار بددهانی در زندگی او و روابط میان او و دوستانش می باشد. نوجوان به راحتی دوست ندارد همسالان خود را از دست بدهد، از اینکه او را به عنوان یک شخص بددهان به دیگران معرفی کنند، گریزان است؛ از همین روی با دادن شناخت در مورد آثار بددهانی او را می توان متوجه آثار منفی این صفت زشت کرد.

۳. عصبانیت: با توجه به اهمیت و تأثیر فراوان این عامل در بد دهنی نوجوان، بکوشید زمینه های عصبانیت او را از بین ببرید. گرچه در این میان خانواده ها نیز نقش عمده ای در پدید آوردن این عصبانیت دارند. گاه توجه نکردن به خواسته های مثبت فرزند، موجب دلخوری و گاه عصبانیت او می شویم. اگر خواسته او، خواسته معقولی است باید بدان توجه کرد و بدون فکر خواسته او را رد نکرد. یکی از عمده علت های عصبانیت فرزندان که منجر به بددهانی ایشان می شود، همین مسئله عدم توجه به نیازهای عاقلانه ایشان است که به مرور به پنهان کاری و ارضای آن نیاز از طریق غیرعقلایی می شود.

۴. همسالان: نوجوان، از همسالان فحاش تأثیر جدی می پذیرد؛ بنابر این با نرمی و عطوفت و آگاهی دادن درباره رفیقان بد، رابطه اش را با انان قطع کنید.

۱) برای حفظ فرزندان از رفتارهایی که در جامعه به گونه ای پذیرفته نیست و همچنین از لحاظ اخلاق اسلامی نیز مورد طرد قرار می گیرد باید از دوران کودکی ایشان آغاز کرد. وقتی فرزند کوچک و شیرین زبان شما، کلمه زشتی را بر زبان جاری می کند، شادمانی نکنید و مغلوب احساسات خود نشوید و همان لحظه، با آرامش به او بفهمانید که سخنش زشت و ناپسند است و باید از تکرار آن دوری کنید و گرنه ممکن است توسط شما یا دیگران مورد مواخذه یا طرد قرار بگیرد.

۲) یکی از مهمترین موارد در برخورد با بددهانی، بازخوردی است که شما از خود به عنوان پدر و مادر او نشان می دهید. اگر خود شما با شنیدن سخنان نادرست او از کوره درروید و سخنانی هم تراز او بگویید دیگر نمی توانید او را به کار خوب و سخن درست گفتن سفارش کنید.
پس بهترین کار در این موارد این است که خودتان را کنترل کنید و به گونه ای برخورد نکنید که او احساس کند شما شوکه شده اید و هر وقت بخواهد شما را عصبانی کند می تواند از این الفاظ بهره گیرد.

۳) برای بازخورد و انعکاس زشتی سخن او این کار را با صورت خود به صورت ترش رویی نشان دهید. گاه یک اخم شما بهتر از هزاران تنبیه می باشد. پدر و مادری که با محبت فرزندان خویش را اسیر کرده باشند به راحتی با یک اخم می توانند بسیاری از رفتارهای نادرست او را اصلاح کنند. بهترین کار در زمان بددهانی او این است که اخمی برای او بکنید و در موقعیت های عاطفی، با سخنی نرم، او را از این عمل بازدارید (کودک و نوجوان، هر از چند گاهی، احساس عاطفی شدیدی به پدر و مادر می یابد؛ آنان را در آغوش می گیرد و می بوسد و اظهار محبت می کند. این رفتار به این دلیل است که شاید شب قبل کابوسی درباره از دست دادن پدر یا مادر دیده یا در مدرسه شنیده است که یکی از همسالان، پدر یا مادرش را از دست داده و یا فیلمی عاطفی را دیده است. این موقعیت عاطفی، بهترین زمان برای نهی فرزند از رفتارهای ناپسند است؛ زیرا مقاومت روانی اش به پایین ترین حد می رسد).
او باید با آثار بددهانی خویش آشنا شود و این را بداند که این جریان چه آثار کوتاه مدت و بلندمدتی در زندگی او خواهد داشت. در این مورد می توان از داستان هایی که در مورد بددهانی و نیز سخن نابه جا گفتن، در قصه ها آمده است استفاده کرد؛ به او گفت گاه زمینه زندانی شدن یک شخص بددهانی ای بوده که منجر به درگیری و نزاع و درنهایت آسیب رساندن به دیگری شده است.

۴) برای بیان آثار نادرستی عمل نوجوان می توان از فکر او کمک گرفت. به او بیان داشت خودت نگاهی که به یک آدم بددهان داری چطوری هست؟ اگر کسی بددهانی کرد در مورد شخصیت او چه فکری می کنی؟ آیا می دانی ممکن است بددهانی تو منجر به این شود که من و پدر یا من و مادرت زیر سئوال بروید که تو را به درستی تربیت نکرده ایم؟ آیا می دانی به خاطر بددهانی بسیاری از دوستان خود را از دست می دهی و راهی برای برگشت ایشان نداری؟ چرا که هیچکس دوست ندارد با یک شخص بددهان دوستی کند الا کسانی که خود بددهان هستند.

۵) اگر فرزند شما به بددهانی عادت کرده است می توانید با تمرین و تشویق اقدام به اصلاح رفتار او نمایید. به او بیاموزید که تا مدتی، واژه زشت را در ذهن خود با زیر لب و آرام بگوید. به مرور به او بیاموزید می تواند در هنگام خشم و عصبانیت الفاظ مناسبت تر را جایگزین آن ها کند تا خشمش فروکش کند؛ برای نمونه می تواند به جای استفاده از واژه «نفهم» می تواند از واژه «بی منطق» استفاده کند.

۶) در صورتی که او از بددهانی دست برنداشت می توان از روش های تنبیه گونه بهره برد. تنبیه اینگونه نیست که حتما باید او را زد. بلکه تنبیه می تواند این باشد که چیزهای خوبی که او دوست دارد داشته باشد را ازدست بدهد و به گونه ای به خاطر کارهای نادرستش از برخی از چیزهای مثبت، محروم گردد. به او بگوئید که در برابر هر کلمه زشت، مقداری از پول تو جیبی اش کم خواهد شد.

۷) در امر تربیت، همیشه باید این نکته را توجه کرد که در صورت رشد اخلاقی و تربیتی فرزندان مان ایشان را تشویق کنیم. گاه خانواده ها فقط یک سمت اصلاح را می گیرند و در نهایت تشویقی وجود ندارد. برای ماندگاری یک رفتار باید آن را مدام تشویق کرد. شما به عنوان پدر و مادر او  باید در صورت پیشرفت، ازتحسین و تشویق غافل نشوید.

نویسنده : محمدحسین افشاری