مشارکت زنان در قرآن کریم
در همین حال، بسیاری از مفسران و فقیهان با توجه به صدر و ذیل آیه شریفه، دستور یادشده را خاص زنان پیامبر(صلی الله علیه ) می دانند و بر فرض فراگیر دانستن آن، مقصود از این آیه خانه نشینی و انزوای از جامعه برای زنان نیست وگرنه زنان پیامبر که مخاطبان اصلی آیه هستند، هیچ کدام، چه در زمان حیات آن حضرت و چه پس از آن، به این دستور عمل نکرده اند.[۱] بنابراین مقصود از این دستور آن است که زن با هدف خودنمایی از خانه بیرون نرود، نه اینکه هیچ گاه حق بیرون رفتن نداشته باشد.[۲]
افزون براین، هیچ فقیهی به مقتضای ظاهر این آیه شریفه، فتوا به واجب بودن خانه نشینی و حرام بودن مشارکت اجتماعی زنان را نداده است. آیه دیگری که از آن برای خانه نشینی زنان و عدم ارتباط زنان با مردان نامحرم و به تبع عدم مشارکت اجتماعی زنان از آن استفاده می کنند، چنین است:« …وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَسْالُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَالِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ [۳]؛ اگر از زنان پیامبر چیزی خواستید، از پشت پرده بخواهید. این کار، هم برای دل های شما و هم برای دل های آنان پاکیزه تر است»
زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله)
البته مفسران و فقیهان با توجه به صدر و ذیل آیه، دستور یادشده را ویژه زنان پیامبر می دانند، ازآنجاکه عرب های مسلمان بدون اجازه وارد اتاق های پیامبر می شدند و زنان پیامبرنیز در آنجا بودند، این آیه آمد که بدون اجازه داخل نشوید و وقتی می خواهید چیزی از زنان پیامبر بگیرید، از پشت پرده بخواهید، بدون ینکه داخل خانه شوید؛ این کار برای پاکیزگی دل شما و آن ها بهتر است.
بر فرض فراگیر بودن آیه، مقصود این نیست که زنان حق معاشرت با مردان را ندارند؛ زیرا سیره رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز غیر از آن بود، به طوری که زنان آن حضرت نیز در میان اجتماع رفت وآمد داشتند مردم نیز به خانه آن ها رفت وآمد داشتند و با آن هاگفتگو می کردند.[۴]
در واقع، در قرآن کریم حدود دویست آیه پیرامون ابعاد مختلف مسائل خانواده و زنان آمده است که بر اساس آن ها می توان حضور مستقیم و بدون واسطه زنان در صحنه حیات اجتماعی را به خوبی استنباط کرد؛ در واقع، قرآن به زنان این حق را داده است که با بهره گیری از توان اقتصادی، اندوخته های علمی، قدرت بدنی و مهارت های مدیریتی خود، تحول همه جانبه ای را در جامعه دنبال نمایند، قرآن کریم بدون تمایز قائل شدن بین زن و مرد در زمینه های مختلف به ویژه در عرصه حق تملک و تصرفات مالی، بیعت گرفتن، هجرت و جهاد، حضور در میدان جنگ و حضور در عرصه های مدیریتی و اجرایی و حتی شرکت در کار حکومت و داوری، ضمن رد ایده خانه نشینی زنان بر مشارکت فعال آن ها در عرصه اجتماعی با رعایت اصول دیگر تأکید می ورزد؛ آیاتی از قرآن کریم که یکسان به زن و مرد وعده بهشت می دهد و آنان را چون مردان در اقامه نماز، اعطای زکات، پذیرش سرپرستی خدا و رسول و اصلاح جامعه اسلامی در قالب امر به معروف و نهی از منکر مسئول می شمارد[۵]و بر ایمان و تسلیم، صداقت، صبر، خشوع و عفت زن و مرد ارزشی یکسان می گذارد[۶]؛
هجرت و جهاد زنان
از دیگر نمونه های مشارکت اجتماعی زنان در ایات قرآن می توان به موضوع هجرت و جهاد زنان اشاره کرد، از نظر رویه عملکردی پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله) زنان نیز می توانند مشابه مردان هجرت نمایند و در جنگ و جهاد شرکت کنند که خود دلیلی روشن بر مشارکت اجتماعی زنان است. روزی ام سلمه گفت:ای رسول خدا ! نشنیده ام که خداوند درباره هجرت زنان چیزی بگوید [۷]: آن گاه این آیه نازل شد:
«فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنىِّ لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَمِلٍ مِّنکُم مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ فَالَّذِینَ هَاجَرُواْ وَ أُخْرِجُواْ مِن دِیَرِهِمْ وَ أُوذُواْ فىِ سَبِیلىِ وَ قَتَلُواْ وَ قُتِلُواْ لَأُکَفِّرَنَّ عَنهْمْ سَیِّاتهِامْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تجَرِى مِن تحَتهِا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَاب[۸]؛ خداوند، درخواست آنها را پذیرفت؛ (و فرمود:) من عمل هیچ عملکنندهاى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد؛ شما همنوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند، و از خانههاى خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند، و جنگ کردند و کشته شدند، بیقین گناهانشان را مىبخشم؛ و آنها را در باغهاى بهشتى، که از زیر درختانش نهرها جارى است، وارد مىکنم. این پاداشى است از طرف خداوند؛ و بهترین پاداشها نزد پروردگار است»
به واقع، با ظهور اسلام کرامت انسانی زن احیا شد و زن در کنار مرد به عنوان نیمی از پیکره حیات بشری مطرح گردید، اسلام دخترکشی را ممنوع کرد و به جامعه آموخت که به دختران احترام بگذارند؛زن‌های صدر اسلام در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و کارهای دیگر مشارکت داشتند.[۹] قرآن کریم کسب و تلاش اقتصادی زنان و مردان را تأیید کرده و مالکیت آنان را بر آن مترتب ساخته است.[۱۰]
اشتغال زنان در عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله) به شکلی گسترده دیده می شد و در تمامی شغل های رایج آن زمان، زنان حضور داشتند، زنان در این دوره به مشاغلی از قبیل پزشکی، تجارت و صنایع دستی اشتغال داشتند.[۱۱] برای مثال زینت، دختر جحش، به صنایع دستی اشتغال داشت ، زنی به نام زینت پزشک قبیله ابن داوود بود و مریضان را مداوا می کرد. زنان بسیاری به امر شبانی و دامداری اشتغال داشتند؛ مانند سلامه و امرهانی و زنانی چون قیله، مادر بنی نمار، به تجارت اشتغال داشتند.
پی نوشت:[۱] – محمد بن حسن ، حرعاملی ، وسائل الشیعه ، قم : مؤسسه آل بیت ، ۱۳۶۸ ، ج ۲، ص ۸[۲] – محمد ، صادق، زنان و محدودیت های جهانگردی ،فصلنامه فقه ، شماره ۱۴، ۱۳۷۶ ، ص ۱[۳] – سوره احزاب ،آیه ۵۳.[۴] – محمد بن حسن ، حرعاملی ، همان کتاب ، ج ۱۲ ، ص ۸۹[۵] – سوره توبه ،آیات ۷۱ تا ۷۲.[۶] – سوره احزاب ،آیه ۳۴.[۷] – محمد ، واحدی ، اسباب النزول ، مصر : مکتبه الثقافه ، ۱۴۰۱ ، ص۸.[۸] – سوره آل عمران ،آیه۱۹۵.[۹] – محمدابوقادر ، ابوفارس، حقوق المرأه، اردن : دارالفرقان، ۱۳۸۶ ، صص۱۹-۲۰[۱۰] – سوره نساءآیه ۳۲.[۱۱] – مهدی، مهریزی، امام خمینی و گستره آزادی زنان، ماهنامه پیام زن ، ۱۳۷۸ ، ص۵۸.
نویسنده: محمدحسین افشاری
