خانواده و جایگاه آن
خانواده به عنوان یک نهاد مهم اجتماعی از نگاه دین اسلام و علوم اجتماعی دارای اهمیت بسیاری است. در دین اسلام، خانواده محبوب ترین[۱] و عزیزترین[۲] نهاد بشری در نزد خدای متعال شمرده می شود.[۳]
از همین روی هر آنچه که به ساختار خانواده آسیب وارد کند از سوی عقل و دین مورد توبیخ قرار گرفته است. یکی از مسائلی که در چند دهه اخیر شاهد افزایش نرخ آن در ایران و جامعه جهانی هستیم، مسئله ارتباطات خارج از چارچوب عهد ازدواج که از آن در متون علوم انسانی به «روابط فرازناشویی»[۴] و «خیانت زناشویی»[۵] تعبیر می شود.
ارتباط فرازناشویی در اصطلاح روان شناسی، «شامل برقرار کردن ارتباط جنسی یک فرد متأهل عقد دائم با جنس مخالف، خارج از محدوده خانواده است».[۶] در تعریف دیگری آمده است که: «یک راز جنسی، عاشقانه یا درگیری عاطفی که منجر به نقض تعهد رابطه زناشویی است.»[۷]
آسیب های مسئله فرازناشویی
این دست از روابط که خارج از ارتباط زناشویی صورت می گیرد، آسیب هایی را برای فرد، خانواده و نیز اجتماع به همراه خواهد داشت. از جمله آسیب هایی که این دست از ارتباطات بر ساختار خانواده و ارتباط همسران دارد، تزلزل ارکان خانواده، خشونت های خانگی، قتل همسران و در نهایت نابودی روابط زوجین با طلاق می باشد.
تقریبا در هیچ کشوری نمی‌توان آمار دقیقی از مسئله فرازناشویی ارائه کرد؛ چرا که این‌گونه مسایل و افرادی که با آن دست به گریبان‌اند مخفی بوده و جامعه نیز از پذیرش آن سر باز می‌زند و طبیعتاً این موارد برملا نمی‌شوند و مراکز مشاوره نیز آن ها را گزارش نمی کنند.
با درک درست آسیب هایی که این مسئله به همراه دارد، اندیشمندان علوم انسانی بر آن شدند که به بررسی علل این مسئله بپردازند و راهبردهای مقابله ای با این مسئله را تدوین کنند. بررسی علل روانی، خانوادگی و اجتماعی این موضوع، مقدمه درمان و تعیین راهبردهایی در این مسئله فرازناشویی است.
روش نوین در تحلیل مساله اجتماعی
در روش هایی که تا کنون از آنها برای تحلیل مسئله فرازناشویی بهره گرفته شده است، نواقصی وجود دارد. از جمله این موارد آن است که روش های پیشین در بررسی این مسئله، یا صرفاً جنبه شهودی و عینی این مسئله را مورد بررسی قرار داده اند و یا وارد جنبه های کیفی و نامشهود آن شده اند و جنبه های شهودی و عینی آن را مورد توجه قرار نداده اند.
اما آنچه درست است بررسی هر دو جنبه شهودی و نامشهود مسئله است. در هیچ تحقیقی تا به حال این مسئله اجتماعی به مانند کوه یخ مورد بررسی قرار نگرفته و جنبه های شهودی و نامشهود آن را در کنار هم مورد بررسی و تحلیل قرار نداده اند.
یکی از استراتژی های پژوهشی مناسب در تحلیل مسایل اجتماعی، استراتژی پس کاوی (Retroductive) است. در این استراتژی، تبیین هنگامی به‌دست می‌آید که ساختار یا مکانیسم زیربنایی ایجادکننده نظم مشاهده‌شده شناسایی شود. برای کشف ساختار یا مکانیسمی که قبلاً شناخته نشده است، پژوهشگر مجبور است ابتدا مدلی فرضی از آن بسازد و سپس وجود آن را به اثبات برساند.
یکی از تکنیک های علمی ای که بر اساس این استراتژی شکل گرفته است، روش تحلیل لایه های علّی (CLA)[۸] می باشد. در بررسی تحلیل لایه های علّی به بررسی چهار سطح لیتانی، اجتماعی، گفتمان/جهان بینی و اسطوره/استعاره پرداخته می شود. تحلیل لایه های علّی به عنوان یک روش و ابزار در بررسی موضوعات و تعیین سناریوهای آینده و تدوین چشم انداز می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.[۹]
در تحلیل های پیشین اکثر پارادایم ها یا اثبات گرایی بوده و یا تفسیری ولی در این روش، پارادایم کمی و کیفی هر دو در کنار هم مورد استفاده قرار می گیرد.
به طور کلی تحلیل لایه های علّی، یکی از موفق ترین ابزارهای جدید در تحلیل مسائل اجتماعی است که در سطح وسیعی مورد استفاده قرار گرفته است. این روش فرصت های زیادی را برای انعکاس، درک و تفکر جدید فراهم می نماید.
یکی از ویژگی های این روش آن است که در تحلیل مسائل اجتماعی به لایه های زبان شناسی نیز ورود می کند. این امر از آن رو می باشد که زبان شناسی در تحلیل شکل گیری فرهنگ و نیز مسایل فرهنگی نقش بسیار مهمی دارد.
برای اینکه این تحلیل بتواند به طور دقیق تر صورت بگیرد، جامعه آماری آن باید یک جامعه مشخص انتخاب شد. بیان مسائل اجتماعی به تنهایی نمی تواند راهکار مناسبی برای حل مسائل اجتماعی باشد، از همین روی سیاستگذاران در حوزه مسائل اجتماعی باید پس از آنکه پی به علل مسائل اجتماعی بردند، خط مشی مطلوبی را نیز برای حل آن مسائل ارائه بدهند. از همین روی گام بعدی پس از تحلیل مسائل اجتماعی، ارائه خط مشی مطلوب در حل آن مسائل اجتماعی است.
پی نوشت:[۱] . محمدبن حسن حرعاملی، وسایل الشیعه، ج ۱۴، ص ۳٫[۲] . محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۲۲٫[۳] . محمدرضا سالاری فر، خانواده در نگرش اسلام و روان شناسی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نهم، ۱۳۹۲، ص ۵٫[۴] . Extramarital Relationship[۵] . Marital Infidelity[۶] . سعید کاوه، روان شناسی بی وفایی و خیانت، تهران: هنرسرای اندیشه، اول، ۱۳۸۳، ص ۱۲٫[۷] . Loudova, ۱٫ Janis, K. & Haviger. (2013). Infidelity: as a Threatening Factor to the Existence of the Family. Procedia-social and Behaavioral Sciences.p:106. [۸] . Causal Layered Analysis[۹] . سهیل عنایت الله، تحلیل لایه لایه ای علت ها (نظریه و مورد کاوی های یک روش شناسی یکپارچه و متحول ساز آینده پژوهی)، مترجم: مسعود منزوی، تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، دوم، ۱۳۹۵، ج ۱، ص ۱۰٫
نویسنده: محمدحسین افشاری
