انواع محدودیت ها برای کودکان(بخش اول)

چکیده: یکی از خطاهای شایع در امر تربیت فرزند، عدم توجه به محدودیت لازم برای رشد کودک است. مادران که مهمترین نقش را در تربیت کودکان در سنین پائین دارند، باید این محدودیت را در وهله اول خود بپذیرند و آنگاه در اجرای آن برای کودکان خود، همت ورزند. در این نوشتار، به ۹ مورد از محدودیت ها اشاره خواهیم کرد.

شاید اولین موردی که باید در مورد کودک و به عنوان اولین درگیری مادر و کودک رخ می دهد، از شیر گرفتن کودک است. به همین خاطر روان شناسان توصیه هایی را برای این امر دارند تا آسیب های جسمی و روانی ای در این مورد به کودک وارد نشود.
شما نمی توانید مادری را پیدا کنید که حاضر به انجام دادن این کار نباشد ولی از اون سوی، هیچ کودکی را نمی توانید بیابید که حاضر به انجام این کار باشد. به همین دلیل سختی هایی را برای هر دو طرف، یعنی فرزند و مادر دارد.
مدّت زمان شیردهی: اگرچه در بسیاری از کتاب ها، مدت زمان شیردهی دو سال ذکر شده است، اما به نظر می رسد که این زمان با کمی مسامحه اعلام شده است. واقع این است که بر اساس اعلام قرآن کریم، مجموع مدت زمان بارداری و شیردهی، سی ماه است: «وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً»[۲] و چون بارداری طبیعی، بین شش تا نه ماه است، زمان شیردهی بین بیست و یک تا بیست و چهار ماه طول می کشد؛ اگرچه شیردهی کامل همان دو سال تمام است؛ لذا سعی کنید قبل از این مدت کودک را از شیر نگیرید. در این مورد در قرآن کریم آمده است:« وَالْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَهَ: و مادرانی که می خواهند شیردهی را به اتمام برسانند؛ فرزندان خویش را دو سال تمام شیر دهند.»[۳][۴]

   بهترین زمان برای ازشیرگیری کودک، به هنگام اعتدال هواست. بنابراین اوایل بهار بهترین زمان برای این کار است. در صورت ضرورت، ابتدای پاییز نیز زمان مناسبی است. اما اوج گرما و سرما برای این کار مناسب نیست که در حالت اول احتمال ایجاد بیماری های اسهالی و در حالت دوم احتمال بروز سوءهضم وجود دارد. درصورتی که هیچ چاره‌ای نباشد، باید از شیرگیری را به اواخر تابستان یا اواخر زمستان انداخت که شدت گرمی و سردی کمتر می‌شود.

–   شیرخوردن و تماس با پستان مادر، علاوه بر تمام مزایا، یک روش مهم انتقال حرارت و عاطفه مادر به فرزند است. با قطع شیردهی یکی از مهم ترین نکات، توجه به جبران این نقیصه با افزایش محبت و توجّه به فرزند است. رفتار بسیاری از کودکان در هنگام جدا شدن از شیر، مشابه یک فرد داغدار در فراق یار عزیز خود است؛ لذا در این دوره بیشترین محبّت را به او داشته؛ با روش های مختلف وی را سرگرم کنید تا کم کم این داغ! را فراموش کند. بیدارخوابی والدین در نیمه های شب بر سر بالین کودکی که بنابر عادت خود برای شیرخوردن از خواب برمی خیزد؛ چیز غریبی نیست؛ لذا والدین باید به لحاظ روحی، خود را برای این مشکلات کاملا طبیعی آماده کنند.

یک اشتباه بسیاری از والدین این است که با این استدلال که بهتر است خود و فرزندانشان، یک بار این استرس را تحمّل کنند؛ به طور همزمان، اقدام به از شیر گرفتن و نیز آموزش کنترل ادرار و مدفوع(به زبان ساده، همان از پوشک گرفتن) به کودک خود می کنند؛ غافل از این که تحمّل این دو استرس همزمان، برای کودک بسیار سنگین است. در این حال، یا حدّاقل یکی از این دو اقدام به شکست می انجامد یا اگر هم به ظاهر موفّقیتی در کار باشد؛ به تجربه دیده شده است که چنین کودکانی پس از یک دوره چند ماهه یا چند ساله کنترل ادرار و مدفوع، بدون وجود دلیل ظاهری خاصّی، دچار مشکلات متعدّدی در این زمینه ازجمله بی اختیاری دفع، شب ادراری و مانند آن می شوند. پیشنهاد ما این است که حدّاقل یک دوره چند ماهه بین این دو اقدام، فاصله بیندازید و بعد از این که مطمئن شدید که کودک، داغ شیر نخوردن را فراموش کرده است؛ نسبت به آموزش دفع ادرار و مدفوع به وی اقدام کنید. البتّه این مسأله در مورد کودکانی که توانایی آن را دارند که قبل از دو سالگی در مورد کنترل ادارار و مدفوع، آموزشهای لازم را فرا بگیرند؛ مصداق نخواهد داشت.

از پوشک گرفتن کودک و آموختن آداب استفاده از دستشویی به او مهارتهایی را در والدین می طلبد که ما آنها را به شما می آموزیم!

هنگام آموزش چگونگی استفاده از توالت، تهدید و مجازات معمولاً نتیجه معکوس دارد. گرفتن کودک دو ساله از پوشک، قبل از اینکه بتواند به راحتی از توالت استفاده کند، ممکن است به حبس مدفوع و مشکلات جدی یبوست شود. از جمله حقوقی که فرزند بر گردن والدین دارد، بحث بهداشت اوست.

اگر کودک، خودش از شما خواست که به او اجازه دهید از توالت استفاده کند، و یا ادای کسی را درآورد که به توالت می رود، یعنی از آمادگی لازم برای «شروع آموزش» برخوردار است. اگر هم فکر می کنید که کودکتان در آستانه این آمادگی قرار دارد، از او بپرسید آیا میل دارد دستشویی رفتن را امتحان کند؟ با این حال یادتان باشد که تحت فشار قرار دادن او کاری اشتباه است.

گاهی ممکن است کودک با وجود آمادگی برای آموختن دفع ادرار، از آن سر باز بزند و حتی از دفع مدفوع در توالت بترسد
ممکن است کودکتان برای آموختن کامل آداب دستشویی رفتن، ماه ها وقت لازم داشته باشد که در طول این مدت، احتمالاً باید منتظر چندین بار توقف و سپس شروع دوباره باشید. گاهی کودکی در طی چند روز یا چند هفته، کنترل مثانه اش را به خوبی انجام می دهد، ولی ناگهان و بدون هیچ دلیل خاصی، به حالت اول برمی گردد و یا برای استفاده دوباره از پوشک التماس می کند که البته موضوعی غیر معمول نیست.

شما باید بتوانید خودتان را با برگشتهای ناراحت کننده که در مسیر آموزش استفاده صحیح از توالت پیش می آیند، سازگار کنید:
گام اول: ابتدا باید مطمئن شوید که این بازگشت و کنترل نکردن ادرار، نتیجه عفونتی در مجاری ادرار نیست. خوب است بدانید که اگر پسر دارید و او ختنه شده است، احتمال این نوع عفونت بسیار کم است. با این وجود مشورت با یک پزشک، توصیه می شود.
گام دوم: این واقعیت را بپذیرید که شب ادراری همیشه طبیعی و نرمال، و پدیده ای مربوط به الگوی خواب است که اصلاح و تغییر رفتار یا مجازات، بر آن بی اثر است. مهارت در کنترل ادرار شب، به مرور کسب می شود و ممکن است حتی سالها طول بکشد. اجازه استفاده از پوشک در شب، و یا شلوارهای مخصوص لایه دار در روز، نشانه ناپایداری رأی والدین نیست، بلکه نشانگر درک صحیح آنهاست.
گام سوم: از خود بپرسید آیا تغییری در محیط زندگی کودک به وجود آمده است که توجه او را از کنترل مثانه منحرف کرده و باعث شده دوباره درخواست استفاده از پوشک کند؟
گام چهارم: کار خود را با تغییر در نحوه آموزش موضوع، شروع کنید. مثلاً اگر قبلاً از کودک می پرسیدید « آیا دوست داری از لگن استفاده کنی؟» ازین به بعد به او بگویید «قبل از نشستن برای تماشای کارتون، از تو می خواهم بروی دستشویی!» و اگر در جواب شما گفت:«دستشویی ندارم.» به او بگویید:«تا وقتی این کار را نکند، تلویزیون روشن نخواهد شد.» البته حواستان هم باشد که روشن کردن تلویزیون، پاداش او به شمار نمی آید، بلکه اولاً بیان یک واقعیت است و ثانیاً یک پیامد!

رفتن کودک به توالت را به فعالیت هایی با فاصله زمانی مناسب از یکدیگر (نه بیش از دو ساعت) و کارهایی که او به آنها علاقه دارد، ارتباط دهید. مثلاً: قبل از بیرون رفتن برای بازی، قبل از نشستن برای غذای میان وعده و…. در نتیجه با پیش بینی نوع بازی، کودک خواهد توانست شخصاً روند کار را شروع کند.
این کار ممکن چند سال طول بکشد. هر پدر یا مادر با تجربه ای می داند که قبل از ترک منزل برای بیش از بیست دقیقه ماشین سواری، چگونه به تمام اعضای خانواده اعلام کند:«از همه می خواهم ? بدون در نظر گرفتن سن- به دستشویی بروند».
با کمی فکر کردن به مسئله، به این نتیجه می رسید که تخلیه پیشگیرانه، بهترین روش کنترل مثانه است. برای شما به ندرت پیش می آید که منتظر ایجاد فشار برای دفع ادرار بمانید و سپس تازه به فکر پیدا کردن دستشویی بیفتید زیرا به عواقب آن آگاهید.
شما خود را عادت داده اید که قبل از رفتن به حیاط برای کار در باغچه، قبل از ترک منزل برای خرید، قبل از رفتن به رختخواب، و … به دستشویی بروید. کودکان نمی توانند زمان نیاز به دفع ادرار را به خوبی پیش بینی کنند، اما با تذکرات شما او هم کم کم می تواند مانند شما، به این پیش بینی ها بپردازد.
در نهایت اینکه باید بدانید در صورت موثر نبودن این روش در چند هفته، سعی کنید که بدون ناراحتی، برای یکی دو ماه دیگر، مجددا کودک را با پوشک ببندید سپس دوباره کار را از سر بگیرید.

آموزش دفع مدفوع: گاهی ممکن است کودک با وجود آمادگی برای آموختن دفع ادرار، از آن سرباز بزند و حتی از دفع مدفوع در توالت بترسد. این نوع اضطراب در بین کودکان نوپا بسیار رایج است و بعید نیست اقدامات شما برای آموزش دفع ادرار را نیز بی نتیجه و خنثی کند.

اگر کودک، خودش از شما خواست که به او اجازه دهید از توالت استفاده کند، و یا ادای کسی را درآورد که به توالت می رود، یعنی از آمادگی لازم برای «شروع آموزش» برخوردار است.
راه حل مشکل، جداسازی دو عملکرد (ادرار و مدفوع) از یکدیگر هنگام رفتن به توالت است. این کار را می توانید با روشهای زیر انجام دهید:
روش اول : شلوار مخصوص لایه دار به کودک بپوشانید و لزوم دفع ادرار در توالت را به او یادآوری کنید. به او بگویید چنانچه احساس کرد که به دفع مدفوع نیاز دارد (ویا شما از رفتار و حالتش تشخیص دهید) به او پوشک خواهید پوشاند و با او به توالت خواهید رفت (و یا اگر ترجیح بدهد تنها باشد بیرون توالت خواهید ایستاد.)
روش دوم: بعد از دفع مدفوع در پوشک، او را تمیز کنید. اجازه دهید سیفون توالت را بکشد و برای پوشیدن شلوارش به او کمک کنید. در مقابل وسوسه طبیعی پرسیدن این سوال که «نمی خواهی این دفعه در توالت، پی پی کنی؟» ایستادگی کنید. این کار ممکن است ماه ها یا سالها طول بکشد ولی کودک بالاخره آن را انجام خواهد داد. درصورت تحت فشار قرار دادن کودک، ممکن است او خیس کردن شلوارش را از سر بگیرد و یا مدفوعش را حبس کند.
با این روش بینابینی، کودک شما چگونگی استفاده از توالت را خواهد آموخت هرچند ممکن است هنوز استفاده از لگن یا دستشویی را یاد نگرفته باشد. بهرحال رفتن به دستشویی برای دفع مدفوع در پوشک، بهتر از پنهان شدن پشت مبل یا زیر میز آشپزخانه برای رهاسازی مدفوع در شلوار است!

 نویسنده : محمدحسین افشاری

پی نوشت :
[۱] . کارشناس ارشد مشاوره اسلامی و کارشناسی ارشد روان شناسی مثبت نگر
[۲] . سوره احقاف، آیه ۱۵.
[۳] . سوره بقره، آیه ۲۳۳.
[۴] . این نکته را باید توجه کرد که زمان هایی که در قرآن آمده است بر اساس ماه های قمری است.