صحیح در صحیح بخاری

 

مقدمه

صحیح ،‌ از آن دسته کتاب هایی هستند که مولفان آنها به پندار خویش کوشیده اند تا تنها احادیث صحیح را در کتاب خود به ودیعت گذارند ، نه احادیث ضعیف یا ساختگی را .

به بیانی دیگر ، مولفان این کتاب ها ابتدا شرایطی را برای صحت حدیث در نظر گرفته ، آنگاه احادیث را بر وفق آن شرایط برگزیده و مدون ساخته اند .

در میان این مجموعه های حدیثی اهل سنت ، کتاب های بسیاری را صحیح می خوانند ولی غالباً واژه «صحاح» ، صحیح بخاری و مسلم و سنن چهارگانه  را در برمی گیرد .

در این میان صحیح بخاری به علت شخصیت مولف ، قدمت کتاب ، دقت و احتیاط مولف در نوشتن این مجموعه باعث گرایش بسیاری از مولفین این کتاب به سمت این مجموعه روایی در میان عامه شده است .

زندگی نامه بخاری از نگاهی دیگر

نام و نسب او

الامام الحافظ محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن المغیره بن بَردِزْبَه البخاری جعفی کسی است که از او به بخاری نام می برند .

وی در سال۱۹۴ ه.ق در بخارا  متولد شد .

اجداد بخاری همگی زرتشتی بوده اند . اما نیاکان او به نام مغیره به دست یمان بن اخنس جُعفی اسلام آورد ؛ از این رو به این محدث ،‌بخاری جعفی می گویند .

او در ۱۶ سالگی به همراه برادر و مادرش به قصد زیارت خانه خدا از بخارا خارج شد و پس از انجام مناسک حج مدتی را در مدینه اقامت نمود  و پس از آن به بغداد ، بصره ، کوفه ، مکه ، مدینه ، شام ، حمص ، عسقلان و مصر سفر کرده و بیش از هزار محدث را ملاقات نمود و از ایشان روایت را شنید و ضبط کرد .

به طوری این فعالیت علمی از سوی او انجام شد که او را پیشوای بزرگ در حدیث شمردند و به وی “امیر المومنین فی الحدیث ” لقب دادند .

 

شخصیت علمی و معنوی او

برای او ویژگی های خاصی از سوی دانشمندان عامه را بر شمرده اند که می توان موارد زیر را برشمرد :

۱. داشتن حافظه ای قوی که نتیجه آن کثرت در روایات را به همراه داشته است. این ویژگی از سوی بسیاری از اندیشمندان اهل سنت مطرح شده است .

۲. او از نظر کلامی قائل به خلق قرآن کریم بوده است و از این نظر عقیده ای بر خلاف دیگر محدثین داشته است .

۳. در اوان کودکی به عنوان حکم ارزیابی احادیث و مرجع علمی شمرده می شد .

۴. قائل بود در ده سالگی حدیث به او الهام می شده است . و در عمر خویش صد هزار حدیث و دویست هزار حدیث غیر صحیح را از حفظ بوده است .

دیگران نیز در مورد شانیت علمی او این دسته از سخنان را بیان نموده اند :

احمد بن حنبل : در خراسان کسی به پای محمد بن اسماعیل ظهور نکرده است .

ابوعیسی ترمذی: کسی را در علل حدیث ، تاریخ (رجال) و معرفت اسانید در سراسر عراق و خراسان داناتر از بخاری را نیافته ام .

عمروبن علی الفلاس : حدیث لایعرفه محمد بن اسماعیل لیس بحدیث .

ابوعمار الحسین بن حریث : لااعلم انی رایت مثله ، کانه لم یخلق الا للحدیث .

مسلم : دعنی اقبل رجلیک یا استاذ الاستاذین و سید المحدثین و طبیب الحدیث فی علله .

اما جدای از شخصیت علمی برای او شخصیت معنوی منحصر به فردی را نیز تعریف نموده اند  ؛ از جمله آنکه :

او هرگز غیبت کسی را نکرد   ، او را در خواب دیدند که پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله) قدم در جای قدمهای آن حضرت (صلی الله علیه و آله) می گذاشت  ،  او بسیار قرآن تلاوت می کرد به ویژه در ماه مبارک رمضان هر روز یک بار قرآن را ختم می کرد یا پس از نماز تراویح در هر سه شب قرآن را ختم می کرد  ، یا آورده اند که وی روزی در حال نماز بود که زنبور هفده جای بدنش را نیش زد ولی او بدون توجه به آن نمازش را ادامه داد ،  او برای نوشتن هر یک از احادیث کتاب صحیح خود ، غسل می کرد و دو رکعت نماز می خواند .

 

مشایخ و شاگردان او

از بخاری نقل شده است که از هزار و دویست نفر حدیث شنیده است و شیوخی که در صحیح از آنها روایت نقل کرده است دویست و هشتاد و نه تن می باشند .

از مشایخ او می توان به : احمد بن حنبل ، یحیی بن معین ، اسحاق بن راهویه ، علی بن مدینی ، ابوبکر بن ابی شیبه ، عثمان بن ابی شیبه ، ابوزرعه رازی ، محمد بن وسف فریانی ، ابو مصعب زهری و ابوحاتم رازی را نام برد .

شمار زیادی از محدثان از بخاری به اخذ و نقل حدیث پرداخته اند که معروف ترین آنها محمد بن مسلم ، حجاج نیشابوری ، ابوعیسی ترمذی ، ابوعبدالرحمان نسایی ، ابوحاتم رازی ، ابوزرعه رازی ، محمد بن یوسف فربری و ابوبکر بن خزیمه می باشند .

 

و اما آثار او

o الجامع الصحیح المسند المختصر من امور رسول الله و سننه و ایامه

o الأدب المفرد

o رفع الیدین فی الصلاه

o برالوالدین

o التاریخ الصغیر

o خلق أفعال العباد

o کتاب الضعفاء الکبیر

o الجامع الکبیر

o المسند الکبیر

o التفسیر الکبیر

o کتاب الاشربه

o کتاب الهبه

o کتاب أسامی الصحابه

o کتاب الوحدان (کسانی که بیش از یک حدیث ندارند).

o کتاب المبسوط

o کتاب العلل

o کتاب الکنی

o کتاب الفوائد

o کتاب سنن الفقهاء

o کتاب الضعفاء الصغیر

o کتاب قضایا الصحابه و التابعین

و اما آخر عمر او

او سرانجام در سال ۲۵۶ ه.ق و در شب عیدفطر در سن ۶۲ سالگی در روستای خرتنگ از نواحی سمرقند بدرود حیات گفت .

صحیح در صحیح بخاری

نام کتاب

بخاری پس از تالیف این کتاب نام آن را به الجامع الصحیح المسند المختصر من امور رسول الله و سننه و ایامه نامگذاری کرد .

صحیح بخاری یکی از جوامع حدیثی اهل سنّت است که در آن روایات اعتقادی ، اخلاقی ، فقهی ، تفسیری و … در قالب باب های منظمی جمع آوری شده است .

 

انگیزه او از نوشتن

چون کتاب دارای مقدمه نیست نمی توان به راحتی درباره انگیزه از نوشتن این کتاب بیان نمود ولی آنچه از او در کتاب های دیگر نقل شده است می توان انگیزه او را از نوشتن در چند دسته قرار داد :

۱. او این کتاب را به قصد فراهم نمودن روایات صحیح پیامبر(صلی الله علیه و آله) نوشته است .

۲. ابن حجر عسقلانی گفته است : او به توصیه استادش اسحاق بن ابراهیم حنظلی معروف به ابن راهویه می داند . به این صورت که روزی در مجلس درس خطاب به شاگردان خود گفت : « لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح سنه رسول الله » . بخاری گوید : این سخن بر دل من تاثیر گذاشت ، لذا به جمع و تنظیم جامع صحیح پرداختم .

۳. ابن حجر در جای دیگر آورده است : چون مصنفات را دید ، ملاحظه کرد احادیث صحیح و غیر صحیح در کنار هم قرار گرفته است . لذا از بین هزاران حدیث ، احادیث صحیح را جدا کرد به طوری که برای کسی جای تردید باقی نماند .   نتیجه انجام ندادن این عمل از سوی او این می شد که محدثان نمی توانستند با بدعت گزاران مبارزه کنند و بیش از اندازه احادیث ضعیف و جعلی از طریق قصه پردازی شیوع می یافت .

۴. انتخاب و جمع آوری روایاتی که محدثان قبل یا معاصر بخاری بر صحت آن اتفاق نظر داشته اند و لذا آن را جامع الصحیح ( المسند ) نامید .

۵. مبارکفوری گفته است : استنباط مسایل فقهی و استخراج نکات حکمت آمیز از روایات که معمولاً در تراجم ابواب بخاری ذکر شده است .

۶. اشتمال مصادر و مجموعه های حدیثی قبل از بخاری بر احادیث صحیح ، حسن و ضعیف به طوری که در آن دوره تمیز روایات صحیح از ضعیف جز بر اهل فن میسر نبود .

۷. عدم تبویب حدیث در مجموعه های حدیثی و به ویژه کتب مسانید با این توضیح که هدف مولفان این کتب صرفا جمع آوری و حفظ روایات بود .

۸. بی توجهی اکثر محدثان و راویان به فقه روایات و پرداختن تنها به حفظ و نقل آنها .

 

روش او در کتابش

چون بخاری در کتاب خویش مطالبی را در این مورد نیاورده است نمی توان به راحتی در این مورد مطالبی را به یقین بیان نمود و فقط از قرائنی که در عنوان کتاب آورده شده است می توان مطالبی را بیان نمود .

از عنوانی که بخاری برای کتاب خویش آورده است می توان به نکته های زیر رسید و اگر هم در موردی خلاف آن در کتاب وارد شده است یک امر عارضی است .

الجامع الصحیح المسند المختصر من امور رسول الله و سننه و ایامه

۱. صحیح : حکایت از آن دارد که بخاری از آوردن حدیث ضعیف در کتاب خود دوری جسته است .

۲. مسند : مقصود اصلی بخاری آوردن روایاتی است که از وی تا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) سند متصل داشته است .

در شرایط راویان نیز از مبارکفوری یکی از شارحان کتاب بخاری آورده شده است که او شرایط زیررا در نقل روایت مهم و لازم می دانست :

۱. تمام راویان سند تا واسطه صحابی از وثاقت برخوردار باشند ، به طوریکه بر وثاقت آنان اتفاق نظر وجود داشته باشد .

۲. از عیوبی چون تخلیط و تدلیس برکنار باشند .

۳. در سند حدیث انقطاعی وجود نداشته باشد .

۴. اگر سند حدیث معنعن بوده ، ملاقات راوی با شیخ او باید اثبات شود .

۵. محدثان قبل و معاصر بخاری باید بر صحت حدیث اتفاق نظر داشته باشند .

۶. متن حدیث از علل و شذوذ خالی باشد .

۷. اسناد حدیث باید به معصوم می رسید .

۸. تمامی راویان علاوه بر اسلام باید مورد اعتماد و وثاقت باشند .

۹. آخرین راوی حدیث غیر مشهور نباشد .

۱۰. متهم و فراموشکار و دارای عقاید باطله نباشد .

۱۱. لقاء و دیدار راوی شرط است ، اما در صحیح مسلم اینگونه نیست .

گویند برای نوشتن هر حدیث از کتاب خود ، غسل می کرد و دو رکعت نماز می خواند .   و همچنین از او نقل شده است که کتاب صحیح را طی ۱۶ سال از ۶۰۰ هزار حدیث که بین او و خدایش حجت بوده است انتخاب و تدوین نموده است .

برخی همچون کرمانی در شرح خود بر صحیح بخاری قائل به اتفاق امت اسلامی بر عدالت ، وثاقت و نیکوکاری همه راویان صحیحین است .

برخی همچون هاشم معروف حسنی قائل به ضعف ۶۳ تن از راویان صحیح بخاری شده است

در میان برخی از راویان او نام چند تن از راویان ضعیف شمرده شده است ؛ همچون : عکرمه مولی ابن عباس ، اسماعیل بن ابی اویس ، عاصم بن علی ، عمربن مرزوق .

در کتاب او از امام حسن (علیه السلام ) حدیثی  نقل نشده است ولیکن از عمر بن حطان که از داعیان و فقهای خوارج بوده و در وصف ابن ملجم شعر گفته ، نقل حدیث دارد .

 

ساختار کتاب

این نوشتار از ۹۷ کتاب و ۳۶۶۷ باب تشکیل شده است .

عناوین کتاب های او عبارتند از :

کتاب بدء الوحی ، کتاب الایمان، کتاب العلم ، کتاب الوضوء ، کتاب الغسل ، کتاب الحیض ، کتاب التیمم ، کتاب الصلاه ، کتابمواقیت الصلاه ، کتاب الأذان ، کتاب الجمعه ، کتاب صلاه الخوف ، کتاب العیدین ، کتاب الوتر ، کتاب الإستسقاء ، کتاب الکسوف ، کتاب سجود القرآن ، کتاب تقصیر الصلاه ، کتاب التهجد ، کتاب فضل الصلاه فی مسجد مکه و المدینه ، کتاب العمل فی الصلاه ، کتاب السهو ، کتاب الجنائز ، کتاب الزکاه ، کتاب الحج ، کتاب العمره ، کتاب المحصر ، کتاب جزاء الصید ، کتاب فضائل المدینه ، کتاب الصوم ، کتاب صلاه التراویح ، کتاب فضل لیله القدر ، کتاب الإعتکاف ، کتاب البیوع ، کتاب السلم ، کتاب الشفعه ، کتاب الإجاره ، کتاب الحوالات ، کتاب الکفاله ، کتاب الوکاله ، کتاب المزارعه ، کتاب المساقاه ، کتاب فی الإستقراض و أداء ، کتاب الخصومات ، کتاب فی اللقطه ، کتاب المظالم ، کتاب الشرکه ، کتاب الرهن ، کتاب العتق ، کتاب المکاتب ، کتاب الهبه و فضلها و التحریض علیها ، کتاب الشهادات ، کتاب الصلح ، کتاب الشروط ، کتاب الوصایا ، کتاب الجهاد و السیر ، کتاب فرض الخمس ، کتاب الجزیه و الموادعه ، کتاب بدء الخلق احادیث الأنبیاء ، کتاب المناقب ، کتاب فضائل الصحابه ، کتاب مناقب الأنصار ، کتاب المغازی ، کتاب تفسیر القرآن ، کتاب فضائل القرآن ، کتابالنکاح ، کتاب الطلاق ، کتاب النفقات ، کتاب الأطعمه ، کتاب العقیقه ، کتاب الذبائح و الصید ، کتاب الأضاحی ، کتاب الأشربه ، کتاب المرضی ، کتاب الطب ، کتاب اللباس ، کتاب الأدب ، کتاب الإستئذان ، کتاب الدعوات ، کتاب الرقاق ، کتاب القدر ، کتاب الإیمان و النذور ، کتاب کفارات الإیمان ، کتاب الفرائض ، کتاب الحدود ، کتاب الدیات ، کتاب إستتابه المرتدین و المعاندین و قتالهم ، کتاب الإکراه ، کتاب الحیل ، کتاب التعبیر ، کتاب الفتن ، کتاب الأحکام ، کتاب التمنی ، کتاب اخبار الآحاد ، کتاب الإعتصام بالکتاب و السنه ، کتاب التوحید .

عناوین باب ها گاه یک کلمه ، گاه از یک عبارت کوتاه یا بلند و گاه طرفی از حدیث در آن باب بوده و از سوی او انتخاب شده است و گاه مطالبی از محتوای روایات همان باب را در عنوان آورده است .

غالباً در کنار باب ها از آیات متناسب با روایات آن باب ونیز روایات نبوی به شکل مرسل و اقوال صحابه و تابعین استفاده شده است .

در دل برخی از عناوین باب ها توضیحاتی از شخص بخاری دیده می شود که در ارتباط با فقه الحدیث یا علل الحدیث روایات آن باب می باشد .

گاه تناسبی بین موضوعات آن باب و عنوانی که برای آن باب انتخاب شده است نمی توان پیدا نمود  و همچنین باب های متعددی وجود دارد که صرفاً بیان نظرات بخاری است و هیچ حدیثی در این باب آورده نشده است .

در مورد تعداد روایات این کتاب اختلاف نظر وجود دارد :

۱. ابن خلدون : ۹۲۰۰ حدیث در صحیح هست که از این تعداد ۳۰۰۰ حدیث تکراری است .

۲. ابن صلاح : روایات بخاری ۷۲۷۵ می باشد که با حذف مکررات آن به ۴۰۰۰ حدیث می رسد .

۳. ابن حجر عسقلانی : با در نظر گرفتن احادیث تکراری ۷۳۹۷ حدیث و با حذف مکررات به ۲۶۰۲ حدیث می رسد .

۴. فواد عبدالباقی : ۷۵۶۳ حدیث و با حذف مکررات ۲۶۰۷ حدیث می باشد .

۵. در چاپ جدید (۹ جلدی ) تنها ۷۷۰۷ حدیث مسند وجود دارد .

 

منابع او برای نوشتن کتاب

چون از بخاری تا طبقه صحابه به صورت زنجیره وار و متصل راویان نام برده شده اند نمی توان به ظاهر ، منبع و ماخذی برای او در نوشتن آن کتاب مشخص کرد و نام برد .

لکن تردیدی نیست که بخاری شمار زیادی از تصانیف حدیثی را در اختیار داشته و از ایشان درتدوین کتاب خویش استفاده نموده است .

برخی نیز منابع او را در ۶ گروه : سنن ، مصنفات و جوامع ، مسانید ، کتاب های مغازی و سیر ، کتاب های تفسیر و کتب اجزاء طبقه بندی کرده و سپس نام هر کدام را ذکر نمود .

 

شرح ها ، تعلیقات ، مستخرجات و مستدرکات این کتاب

بر صحیح بخاری قریب به ۶۰ کتاب به عنوان شرح نوشته شده است که به چند نمونه از ایشان اشاره می شود :

۱. اعلام التلویح فی شرح صحیح البخاری ( نوشته ابوسلیمان احمد بن محمد خطابی )(م۳۸۸ ه.ق)

۲. شرح صحیح بخاری (نوشته ابوالحسن علی بن خلف مشهور به ابن بطال المغربی مالکی ) (م ۴۴۰ه.ق)

۳. النجاح فی شرح کتاب اخبار الصحاح (نوشته نجم الدین ابوحفص عمر بن محمد نسفی ) ( م ۵۳۷ه.ق)

۴. شرح صحیح بخاری (نوشته محیی الدین یحیی بن شرف نووی ) ( م ۶۷۶ ه.ق)

۵. التنقیح بشرح الجامع الصحیح ( نوشته بدرالدین محمد بن بهادر زرکشی ) ( م ۷۹۴ه.ق)

۶. الکواکب الدراری ( نوشته شمس الدین محمد بن یوسف کرمانی ) ( م ۷۸۶ه.ق)

۷. فتح الباری فی شرح صحیح بخاری ( نوشته احمد بن علی بن حجر عسقلانی ) ( م ۸۲۵ه.ق)

۸. عمده القاری بشرح الصحیح بخاری ( نوشته بدرالدین ابومحمد محمود بن احمد عینی )‌( م ۸۵۵ه.ق)

۹. التوشیح بشرح الجامع الصحیح (نوشته جلال الدین سیوطی ) ( م ۹۱۱ه.ق)

۱۰. ارشاد الساری بشرح الصحیح البخاری (نوشته احمد بن محمد شافعی قسطلانی ) ( م۹۲۳ه.ق)

۱۱. لامع الدراری علی جامع البخاری ( نوشته محدث کنکوهی ) ( م قرن ۱۳ه.ق)

از بین شروح نام برده شده فتح الباری نسبت به دیگر شروح مشهوریت بیشتری دارد و بعد از آن التنقیح (۵) و عمده القاری (۸) و التوشیح (۹) را نام برد .

علمای اهل سنت بر این کتاب تعلیقه هایی نوشته اند که میتوان به :

۱. لطف الله بن حسن توقانی (م۹۰۰ه.ق)

۲. شمس الدین احمد بن سلیمان بن کمال پاشا (م۹۴۰ ه.ق )

۳. مصالح الدین مصطفی بن شعبان (م۹۶۹ ه.ق)

۴. فضیل بن علی الجمالی ( م ۹۹۱ه.ق)

۵. حسین الکفوری ( م ۱۰۱۲ ه.ق)

اشاره نمود .

مستخرجات جمع مستخرج بوده و عبارتست از کتابی که در آن مولف یا مستخرج روایات یکی از کتاب های حدیثی را به غیر اسناد صاحب کتاب بلکه با سندی که خود از شیوخ و از اساتید خود دارد ، نقل می کند .

فوایدی که بر این امر مترتب است عبارتند از : تقویت سند روایات ، کم شدن واسطه های حدیث با توجه به علو سند برخی از روایات ، ترمیم سندهای مقطوع ، معلق و مرسل به سندهای متصل و اشتمال روایات کتاب های مستخرج بر نکات اضافه و جدید ، حل مشکلات متنی از جمله فواید این امر می باشد .

در جریان این فعالیت علمی لازم نیست مولف مستخرج ، احادیث را با همان الفاظ و عبارات موجود در کتاب اصلی بیاورد .

از جمله مستخرجاتی که می توان برای صحیح بخاری نام می برد ، مستخرجاتی است که توسط علمای عامه زیر نوشته شده است :

۱. ابوبکر اسماعیلی جرجانی (م ۳۷۱ه.ق)

۲. ابواحمد قطریفی ( م ۳۷۷ ه.ق)

۳. ابن ابی ذهل هروی ( م ۳۷۸ه.ق)

۴. ابوبکر بن مردویه ( م ۴۱۶ ه.ق)

۵. ابوبکر برقانی ( م ۴۲۵ ه.ق)

برخی نیز در این میان به جمع بین روایات صحیحین نموده اند که می توان به علمای زیر اشاره نمود :

۱. ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد جوزقی نیشابوری ( م ۳۸۸ه.ق)

۲. ابو مسعود ابراهیم بن محمد بن عبیدالله دمشقی ( م ۴۰۱ه.ق)

۳. ابوبکر احمد بن محمد برقانی ( م ۴۲۵ ه.ق)

۴. ابوعبدالله محمد بن ابی نصر فتوح حمیدی اندلسی (م ۴۸۸ ه.ق)

۵. ابو محمد حسین بن مسعود مشهور به فراء بغدادی ( م ۵۱۶ ه.ق)

۶. ابو محمد عبدالحق بن عبدالرحمان اشبیلی ( م ۵۸۱ ه.ق)

عده ای نیز به جمع مشترکات این دوکتاب پرداخته اندکه می توان به موارد زیر اشاره نمود :

۱. زاد المسلم فیما اتفق علیه البخاری و مسلم ( نوشته حبیب الله شنقیطی ) ( م ۱۳۶۳ه.ق)

۲. اللولوء و المرجان فیما اتفق علیه الشیخان ( محمد فواد عبدالباقی ) از معاصران

بر این کتاب مستدرکاتی نیز نوشته شده است که میتوان برای این مورد ، نمونه های زیر را اشاره کرد :

۱. الالزامات ( نوشته ابوالحسن علی بن عمر بن احمد معروف به دارقطنی ) ( م ۳۸۵ ه.ق)

۲. المستدرک علی الصحیحین ( نوشته ابوعبدالله محمد بن عبدالله )

۳. المستدرک علی الصحیحین (نوشته حافظ بوذر عبد بن احمد بن محمد بن عبدالله انصاری (م۴۳۳ه.ق)

 

چاپ های این کتاب

این کتاب در یک جلد قطور در سال ۱۲۷۲ ه.ق در هندوستان چاپ سنگی شده است . به نظر می رسد بهترین چاپ این کتاب ، چاپ داراطباعه العامره اسلامبول باشد که با حواشی از شرح قسطلانی با حروف معرب در چهار جلد و در بیروت توسط موسسه دارالفکر افست شده است .

نمونه های حدیثی از این کتاب

• حدیث اول از کتاب باب: کیف کان بدء الوحی إلى رسول الله صلى الله علیه وسلم

حدثنا الحمیدی عبد الله بن الزبیر قال: حدثنا سفیان قال: حدثنا یحیى بن سعید الأنصاری قال: أخبرنی محمد بن إبراهیم التیمی: أنه سمع علقمه بن وقاص اللیثی یقول: سمعت عمر بن الخطاب رضی الله عنه علىالمنبر قال: سمعت رسول الله صلى الله علیه وسلم یقول: (إنما الأعمال بالنیات، وإنما لکل امرىء ما نوى، فمن کانت هجرته إلى دنیا یصیبها، أو إلى امرأه ینکحها، فهجرته إلى ما هاجر إلیه).

[۵۴، ۲۳۹۲، ۳۶۸۵، ۴۷۸۳، ۶۳۱۱، ۶۵۵۳].

• حدیث اول از کتاب باب: کیف کان بدء الوحی إلى رسول الله صلى الله علیه وسلم

قال ابن شهاب: وأخبرنی أبو سلمه بن عبد الرحمن، أن جابر بن عبد الله الأنصاری قال، وهو یحدث عن فتره الوحی، فقال فی حدیثه: (بینا أنا أمشی إذ سمعت صوتا من السماء، فرفعت بصری، فإذا الملک الذی جاءنی بحراء جالس على کرسی بین السماء والأرض، فرعبت منه، فرجعت فقلت: زملونی زملونی، فأنزل الله تعالى: {یا أیها المدثر. قم فأنذر – إلى قوله – والرجز فاهجر} فحمی الوحی وتتابع).

تابعه عبد الله بن یوسف وأبو صالح، وتابعه هلال بن رداد عن الزهری. وقال یونس ومعمر: بوادره.

 

و اما نظرات دیگران

عالمان اهل سنت رویکر خاصی به کتاب صحیح بخاری داشته اند و علت این امر به سه دلیل می باشد :

اول آنکه مولف کتاب از بهترین مشایخ حدیث در بیان احادیث خود بهره جسته است و برای امر جمع آوری حدیث و استماع ایشان سفرهای بسیاری نموده است ، ثانیاً قدمت کتاب و نوشته شدن آن در قرون اولیه اسلام یک امر مهمی می باشد و آخرین موردی که باعث ارزش داشتن این کتاب در میان علمای اهل سنت شده است مسئله دقت و احتیاط نگارنده کتاب است .

او پس از تکمیل کتاب خود آن را بر احمد بن حنبل ، یحیی بن معین و علی بن مدینی وشمار دیگری از محدثین عرضه کرد ، آنها نیز ضمن تحسین بخاری ، جز در ۴ مورد ، به صحت بقیه روایات شهادت دادند .

در میان اهل سنت دو دیدگاه مشخص نسبت به کتاب صحیح بخاری وجود دارد ،که این دو دیدگاه یکی بسیار افراطی و دیگری معتدل می باشد . این دو دیدگاه عبارتند از :

۱. مطابق نظرات علمای اهل سنت ،‌ اجمالاً معتقدند که پس از قرآن کریم ، صحیح ترین کتاب عالم ، صحیح بخاری و سپس صحیح مسلم است و در این عقیده بلاتردید رتبه صحیح بخاری نیز از صحیح مسلم بالاتر است .

در این دیدگاه همچنین قائل به صحت تمامی روایات صحیحین بوده و ورود هر گونه ضعفی را در این دو کتاب رد می نمایند .

ابن صلاح قائل است که روایات صحیحین مفید علم قطعی است و از این جهت شان آنها را از اخبار آحاد معمولی بالاتر است .

۲. برخی این سخن را تعدیل نموده اند و گفته اند که اعتقاد به صحت روایات صحیحین ، سخنی عام و به اجمال است که قابل تخصیص می باشد .

اما این نگاه های افراطی و حتی معتدل آن قابل خدشه است چرا که چند اشکال اساسی در روایت کردن و نوشتن کتاب در این تالیف می باشد :

اول آنکه او قبل از آنکه موفق به اتمام کتاب و بازنویسی نهایی آن شود ، از دنیا رفته است  و دوم فاصله افتادن در نقل روایات است . او می گوید : رب حدیث سمعته بالبصره کتبته بالشام و رب حدیث سمعته بالشام کتبته بمصر . فقیل له بکماله ؟ فسکت .

که این جریان باعث نقل به معنا می شود .

سوم تقطیعاتی وجود دارد که این تقطیعات به معنا لطمه های زیادی می زند ، چهارمین مورد که از همه مطالب بیان شده شاید مهمتر باشد بحث تعارض آن با قرآن ، سنت قطعی ، عقل و … می باشد ، همچون جسمانیت خدا ، داستان عزرائیل و موسی .

ابوهریره از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت کرده است که : خداوند ملک الموت را پیش موسی فرستاد تا روح او را قبض کند ، موسی در مقام دفاع برآمد و سیلی محکمی به صورت عزرائیل زد و چشمش را کور کرد .

او پیش خدا برگشت و عرض کرد مرا پیش بنده ای فرستادی که تصمیم به مردن ندارد ، خداوند بینایی را به وی بازگرداند و به او گفت : نزد موسی بازگرد و به او بگو که دستش را روی پشت گاوی بگذارد . او به تعداد هر مویی که زیر دستش قرار می گیرد ، یک سال عمر خواهد کرد .

 

نتیجه

آنچه در این تحقیق بدان رسیده شد این است که باید با دیدی بهتر و کامل تر به این کتاب حدیثی اهل سنت دیده افکند و آن را به نقد کشید هم از لحاظ راویان حدیث و هم از لحاظ متن این روایات .

 

 

منابع

۳. آشنایی با تاریخ و منابع حدیثی ،‌ علی نصیری ، قم ، مرکز جهانی علوم اسلامی ، اول ، ۱۳۸۵.

۴. آشنایی با علوم حدیثی ، علی نصیری ، قم ، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم ،‌ دوم ، ۱۳۸۲.

۵. تاریخ حدیث ، کاظم مدیر شانه چی ، تهران ، نشر سمت ، چهارم ، ۱۳۸۵ .

۶. تاریخ عمومی حدیث (با رویکردی تحلیلی ) ، مجید معارف ، تهران ، نشر کویر ، نهم ، ۱۳۸۷ .

۷. جوامع حدیثی اهل سنت ، مجید معارف ، تهران ، نشر سمت ، اول ، ۱۳۸۳ .

۸. صحیح بخاری ، محمد بن اسماعیل بخاری ، لبنان ، بیت الافکار الدولیه ، اول ، ۲۰۰۵ م .

۹. مسند نویسی در تاریخ حدیث ، کاظم طباطبایی ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی ، اول ، ۱۳۷۷ .