معرفی کلی
کتاب «فرهنگ فرق اسلامی» که از جمله کتاب هایی است که به معرفی فرق و مذاهب اسلامی پرداخته توسط استاد محمد جواد مشکور نوشته است و استاد کاظم مدیر شانه چی نیز بر این کتاب مقدمه ای سودمند نوشته اند که در جای خود مباحث علمی ویژه ای را در این رشته در بردارد.
مقدم? کتاب
استاد کاظم مدیر شانه چی در مقدمه به بیان مطالب زیر پرداخته است:
تعریف دین، فرق و شعب اعتقادی، طرق سیر و سلوک، ملل و نحل، وابستگی علم ملل و نحل به تاریخ و فلسفه و…
یکی از مهمترین نکاتی که آقای شانه چی بدان اشاره دارد معرفی مسلمانان به عنوان اولین ملتی که راجع به ملل و نحل کتاب هایی را به رشت? تحریردرآورده اند.
او در این مورد می گوید:
« از اینها که بگذریم به تواریخ ویژ? مذاهب می رسیم که می توان گفت مسلمانان اولین ملتی هستند که راجع به ملل و نحل عموما و نسبت به مذاهب و ادیان خصوصا دین به تالیف ارزشمند و گرانبهایی زده اند.
ظاهرا در این زمینه، فضل تقدم از آن شیعه است، چه شاید اولین کسانی که از فرق شیعه را در کتابی به همین نام فرق الشیعه معرفی نموده و عقاید آنان را بازگو کرده اند. » [۱]
ایشان پس از بیان این مقدمه به معرفی برخی از نویسندگان شیعه که در این مورد تالیفاتی دارند همچون : ابوالقاسم بلخی، حسن بن موسی نوبختی، شیخ مفید و … پرداخته و آثار ایشان را در این زمینه معرفی می کند.[۲]
اما در این میان آثاری از اهل سنت نیز وجود دارد که آقای شانه چی به معرفی ایشان و پس از آن به معرفی برخی از کتاب های فرق مذاهب که در عصر کنونی نوشته شده اند، نیز می پردازد.[۳]
نویسنده کتاب، آقای محمد جواد مشکور که خود تاریخ دان و نویسند? متبحری نیز می باشد درمقدم? کتاب پس از نوشت? استاد کاظم مدیرشانه چی ابتدا با بیان حدیث تفرقه، آن را اساس تقسیم فرقه های اسلامی توسط علمای فرق و ملل و نحل دانسته است و پس از آن به بیان توضیحاتی که برخی از دانشمندان در این مورد بیان نموده اند همچون عبدالقاهر بغدادی، امام محمد غزالی ، این حزم اندلسی از میان دانشمندان مسلمان و نیز برخی از خاور شناسان و مستشرقین همچون پالگراو[۴]، نیز گلدزیهر پرداخته است.
ایشان در مقدمه به بیان توضیحاتی در مورد سقیف? بنی ساعده، اهل ردیه، خلافت امام علی(علیه السلام) پس از قتل عثمان، معتزل? نخستین، جنگ جمل، جنگ صفین، حروریه، جریان حکمیت، پیدایش خوارج، مرجئه، معتزله، اشاعره، زیدیه، شیعیان عباسی، ابومسلم خراسانی، غلاه شیعه، قرامطه، حسن صباح پرداخته و سخن خویش را در مقدمه با این شعر بیت به پایان می برد.
تفکر فرقه بازآی تا شوی مجموع
به حکم آنکه چو شد اهرمن سروش آمد
امتیازات کتاب
از جمله امتیازات این کتاب می توان موارد زیر را نام برد:
- کامل و در برگرفتن تمام فرق اسلامی در یک فرهنگ نامه یکی از امتیازات این کتاب است که شاید تا قبل از این کتاب، به مانند آن تدوین نشده است.
- چینش الفبایی این کتاب که به پژوهشگر کمک می کند تا به راحتی فرقه ای را که در نظر دارد مورد پژوهش و تحقیق دارد را بیابد. اولین فرقه ای که در این کتاب به صورت الفبایی آورده شده است، فرق? آقاخانیه[۵] و اتمام کتاب با فرق? یونسیه [۶] می باشد.
- یکی از امتیازات دیگر این کتاب، نام بردن از منابع برای مطالعه بیشتر است که به پژوهشگر کمک می کند تا در صورت خواستن مطالبی بیشتر در مورد فرق? مورد پژوهش در این منابع به مطالعه بپردازد.
- نویسنده کتاب در هر مورد به طور کامل در مورد فرق? مورد بحث، کاوش و جستجو کرده اند و مطالب خود را با تاریخ این فرقه و علت پدیدار شدن آن و در نهایت به کتاب ها و بزرگان این فرقه اشاره می کند که در نوع خود بی نظیر است.
سخن پایانی
نویسند? این کتاب، استاد محمد جواد مشکور، در پایان کتاب فهرست نامه ای از فرق و طوایف، کتاب ها ، مراجع، مکان ها و نیز اعلام به طور جداگانه اشاره کرده است و کتاب خود را با این مطالب به پایان می رساند.
ویراستار این مجموعه، جناب آقای محمد جواد حسینی می باشد .
