معرفی برخی از تفاسیر مفسران امامی ایرانی معاصر

معرفی تفاسیر مفسران امامی ایرانی در سده اخیر[۱]

در این پژوهش برخی از تفاسیر مفسران امامی ایرانی که در سده اخیر می زیسته اند انتخاب شده اند که در ذیل عنوان این کتاب ها با مختصر توضیحی در مورد ایشان به ترتیب زمان فوت مولف بیان شده است.

۱.۳.۱: پرتویی از قرآن

کتاب تفسیری پرتویی از قرآن نوشته آیت الله سید محمود طالقانی (۱۲۸۶-۱۳۵۸ه.ش ) می باشد که به تفسیر سوره حمد، بقره، آل عمران تا آیه ۲ سوره نساء از ابتدای قرآن می باشد و از آخر قرآن کریم تمامی جزء سی ام قرآن را تفسیر کرده اند. بیشتر قسمت های این کتاب در زندان زمان طاغوت نوشته شده است و در پایان مقدمه ای که بر کتاب نوشته اند بر این مورد اشاره کرده اند. [۲]

این تفسیر بر اساسى تربیتى، اخلاقى و اجتماعى و نیز با نگرش به نیازهاى نسل حاضر و با شیوه‏اى برگرفته شده از تفسیر «فی ظلال القرآن» و با در نظر گرفتن تحقیقات مورد نیاز که از تفسیر «المیزان» اخذ شده، نگارش یافته است‏.[۳]

۱.۳.۲ : المیزان فی تفسیر القرآن المجید

کتاب المیزان، از آن دست کتاب هایی است که هم از جانب خود نوشتار و هم از جانب نویسنده چنان شهرت جامعی دارد که خود را بی نیاز از معرفی کرده است .

آنچه بر شهرت این کتاب افزوده است ، جامعیت این کتاب است که علامه طباطبایی; (۱۳۲۱ق – ۱۳۶۰ ه.ش) تمامی آیات و سوره های قرآن کتاب را تفسیر کرده است و نکته ای دیگر که در این مورد قابل ملاحظه است جامعه گرایی این تفسیر است .[۴] جامعه گرایی بدین معناست که در این کتاب به مباحثی همچون حکومت ، آزادی ، مسایل تربیتی و … پرداخته و مورد بحث قرار داده است.

روش ایشان در تفسیر، روش تفسیر قرآن به قرآن است.[۵] از جمله مزایای این تفسیر، جمع میان دو روش تفسیر موضوعی و تربیتی و نیز پذیرش وحد کلّی حاکم بر تمام قرآن است.[۶]

۱.۳.۳: تفسیر نوین

این تفسیر نوشته محمد تقی شریعتی (۱۲۸۶-۱۳۶۶ ه .ش ) است که همچون مرحوم طالقانی;، منادی بازگشت به قرآن می باشد.

تفسیر مذکور فقط دربردارنده جزء آخر قرآن کریم بوده که آن ثمره سال ها تدریس و تفسیر قرآن ایشان می باشد.

ایشان در مقدمه تفسیر خود فصل کاملی را در زمینه اهمیت قرآن ، ضرورت بیداری مسلمین و روی آوردن ایشان به قرآن ، ضرورت گرایش به مذهب ، تاریخ قرآن ، صیانت قرآن از تحریف ، جنبه های اعجاز قرآن و دیگر مطالبی از این دست را آورده است.

در این تفسیر می توان مباحث لفظی ، ادبی ، نکات تاریخی ، اجتماعی را به خوبی مشاهده کرد. [۷]

سعی مفسّر این بوده است که این تفسیر قابل استفاده برای عموم باشد تا خوانندگان آن بتوانند  با مأنوس شدن با قرآن بیشتر مأنوس شوند؛ به همین دلیل حتى الامکان از طرح مطالب مشکل و به کاربردن اصطلاحات علمى و فلسفى خوددارى گردیده است.[۸]

آیت الله معرفت;، در معرفی این تفسیر بیان می دارد:

«وى در تفسیر خود به مسائل اجتماعى و علمى هم توجه دارد و در عین حال از تفاسیر قدیم غافل نیست و به امّهات تفاسیر شیعه از جمله «مجمع البیان» و «تبیان» نظر دارد و آراى آنها و نیز- از تفاسیر عامه، بیشتر- آراى فخر رازى را هر جا که لازم دیده نقل و گاه نقد مى‏کند. از تفاسیر جدید نیز بیشتر به «تفسیر طنطاوى»، «المیزان» و نظریات عبده در «تفسیر جزو عم» نظر دارد.»[۹]

۱.۳.۴: الجدید فى تفسیر القرآن المجید

الجدید ، تفسیری است در بردارنده تمامی قرآن که در هفت جلد توسط محمد حبیب الله سبزواری نجفی (۱۲۷۵ – ۱۳۶۸ ه.ش ) به رشته تحریر درآمده است.

این تفسیر که از جمله تفاسیر تحلیلی و توضیحی است ، هدف خویش را ارائه توضیح پیرامون پیام های قرآنی با کمک خود قرآن و روایات اهل بیت دانسته است و از هرگونه بحث های فنی و استدلالی و ذکر و ووجوه احتمالی اجتناب ورزیده است. [۱۰]ایشان در ابتدای تفسیر خود مقدمه ای در بیان مباحث علوم قرآنی دارد.

روش مفسّر در کتاب توضیح جمله‏ها و کل کلام و تبیین پیام آیه است و توجهی به واژگان و‌ اعراب نداشته است مگر در جایى که لغات مشکل و غریب قرآن در میان بوده است که در فهم آیات بسیار مهم بوده است.[۱۱]

۱.۳.۵: اطیب البیان فی تفسیر القرآن

حاصل ۱۸ سال تدریس و تفسیر آیات قرآن توسط سید عبدالحسین طیب اصفهانی (۱۲۷۲-۱۳۷۰ ه.ش ) را می توان در کتاب «اطیب البیان فی تفسیر القرآن » به خوبی مشاهده کرد.

این تفسیر در ۱۴ جلد و به زبان فارسی نوشته شده است . این تفسیر کمتر توجهی به گفته ها و نظرات مفسرین پیش از خود دارد و سعی دارد با دیدگاه اجتهادی به جستجو در مدالیل آیات بپردازد. [۱۲]

ایشان نیز همچون برخی دیگر از مفسرین قرآن کریم مقدمه ای در ابتدای تفسیر خود آورده است و در آن به برخی از مباحث علوم قرآنی پرداخته است . از جمله این مباحث می توان به: صیانت قرآن از تحریف، وجوب تمسک به قرآن، روش مفسرین پیشین، قواعد تفسیر، اختلاف قرائات، اهمیت حفظ و یاد دادن قرآن و اعجاز می باشد.

۱.۳.۶: مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن

می توان مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن را یکی دیگر از تفاسیری دانست که به روش اجتهادی نوشته شده است. این اثر نوشته سید عبدالاعلی موسوی سبزواری (۱۲۸۸ – ۱۳۷۲ ه.ش) است که در ده جلد تا به کنون چاپ شده است که دربردارنده همه قرآن نمی باشد.

این تفسیر را می توان از متقن ترین تفاسیر شیعه در دورده های اخیر دانست . [۱۳]او با توجه به ابعاد مختلف ادبی ، لغوی ، بلاغی ، فقهی ، کلامی و اجتماعی به بحث تفسیر قرآن پرداخته و سعی در جمع بین معقول و منقول همت گمارده است.

۱.۳.۷ : تقریب القرآن الی الاذهان

تفسیر تقریب القرآن الی الاذهان ، از جمله تفاسیری است که تمامی آیات قرآن را دربردارد . این تفسیر توسط سید محمد حسینی شیرازی (۱۳۰۸ -۱۳۸۰ ه.ش ) در ده جلد به رشته تحریر درآمده است.

روش مفسر در این کتاب شرح آیات ، توضیح واژگان مشکل و در برخی از موارد نقل اسباب نزول و یا روایاتی که به تبیین تفسیر آیات مربوط می باشد پرداخته است. [۱۴]

آیت الله معرفت;، در مورد ویژگی های این کتاب اینگونه بیان می دارد:

« این تفسیر به صورت ترکیبى و با قرار دادن متن قرآن در بالاى هر صفحه انجام گرفته و در آن، علاوه بر شرح و بسط لغوى و ادبى، به مناسبت، به مسائل کلامى، فقهى، اجتماعى و اخلاقى پرداخته شده و با قلمى شیوا و روان و قابل استفاده در همه سطوح، نگارش یافته است‏.»[۱۵]

۱.۳.۸: تفسیر روشن

این اثر نوشته حسن مصطفوی; (۱۲۹۶-۱۳۸۴ ه.ش) صاحب کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» می باشد که به زبان فارسی و شامل کل قرآن در ۱۶ جلد می باشد.

از ویژگی های این تفسیر عدم همت ایشان به ذکر نقل اقوال و آرای گذشتگان است . چرا که ایشان قائل است مفسر اگر دارای شرایط تفسیر باشد خود می تواند با نورانیت باطنی و روحانیت تام و برخورد ار از علم به تفسیر قرآن کریم پرداخته و ذکر اقوال پیشینیان جز تکثیر شبهه و ایجاد حیرت و ضلالت نیست.[۱۶]

۱.۳.۹: تفسیر الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏

محمد صادقی تهرانی (۱۳۰۷ – ۱۳۹۰ ه.ش ) از آن دست مفسرینی است که جدای از مفسر بودن، دارای ملکه اجتهاد بوده و تنها منبع اجتهاد خویش را نیز قرآن می دانسته اند.

در کتاب تفسیر و مفسّران در مورد این تفسیر و مفسّر آن اینگونه آمده است:

« این تفسیر، تفسیرى تحلیلى، تربیتى و اجتماعى از قرآن است و مؤلف آن را با استناد به احادیثى که آنها را صحیح و سازگار با ظواهر قرآن دانسته، نوشته است؛ به همین علت، مؤلّف بشدت از اسرائیلیات و احادیث جعلى و ضعیف پرهیز کرده و با توجه به اینکه جزو فقها بوده، مطالب گسترده‏اى را در مورد مسائل فقهى و احکام در این تفسیر آورده است. وى همچنین مسائل عقیدتى و کلامى را با تهذیب و با دقت و تفصیل بیان مى‏کند و از تحمیل نظریات جدید علمى بر قرآن خوددارى مى‏ورزد.»[۱۷]

از نظر شیوه- چنانچه مؤلف ادعا مى‏کند- تا حد امکان به پیروى از علامه طباطبائى روش تفسیر قرآن به قرآن را اجرا کرده‏ است.[۱۸]

تفسیر الفرقان که به زبان عربی در ۳۰ جلد به رشته تحریر درآمده است نشان دهنده همت مفسر در تفسیر قرآن به قرآن بوده که گاه تحلیل های عقلانی را نیز به همراه خود دارد. [۱۹]

۱.۳.۱۰: تفسیر نمونه

این اثر قرآنی حاصل کار گروهی آقایان : محمدرضا آشتیانی، محمد جعفر امامی، داود الهامی، اسداللّه ایمانی، عبدالرسول حسنی، سید حسن شجاعی کیاسری، سید نورالله طباطبائی، محمود عبداللهی، محسن قرائتی و محمد محمدی اشتهاردی که در زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی به رشته تحریر درآمده است.

این تفسیر به زبان ساده و برای استقبال عموم از تفسیر قرآن به زیور طبع آراسته شده است که دربردارنده تمامی آیات قرآن در ضمن ۲۷ جلد می باشد . این تفسیر که برای نیازهای عصر خود نوشته شد ، توانست مورد استقبال خوب عموم قرار بگیرد.[۲۰]

این کتاب در روش ارائه مطالب و تحلیل های خود و نیز ذکر وجوه و احتمالات خود متاثر از تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن و نیز تفسیر مراغی بوده است و منابع این تفسیر که در آغاز تفسیر ذکر شده، سیزده تفسیر است که مهم‏ترین آنها عبارتند از: مجمع البیان، المیزان، تبیان، نور الثقلین، صافى، الجامع لاحکام القرآن،روح المعانى، تفسیر کبیر، المنار، تفسیر المراغى است.[۲۱]

سبک این تفسیر بدین گونه است که در ابتدا یک یا چند آیه از قرآن ذکر گردیده و پس از ترجمه فارسى آن آیات، مبسوطا به تفسیر آیات پرداخته شده است.[۲۲]

۱.۳.۱۱: تفسیر کوثر

یعقوب جعفری (متولد ۱۳۲۵ه.ش)  دیگر نویسنده و مفسّر شیعه است که تفسیر کوثر متعلق به اوست. این تفسیر از جمله تفاسیر فارسی است که مخاطب آن سطح متوسط از مردم می باشد چرا که ساده، گویا و خالی از اصطلاحات علمی است که بر پیچیدگی مطالب خود بیفزاید. این تفسیر در شش جلد به نگارش در آمده است. [۲۳]