زن و مرد از یک فطرت واحد خداجو برخوردارند.
چکیده: در بسیاری از نوشته ها در مورد تفاوت های زنان و مردان مطالبی بیان شده است ولی آنچه که در این میان مهم است بیان اشتراکاتی است که نشان می دهد زن و مرد از نوع خلقت واحد هستند و وجه اشتراک ایشان انسان بودن است و بقیه تفاوت ها نشان از تکالیفی است که هر کدام یک از زن و مرد در نظام خلقت برعهده می گیرند.
با نگاه به قرآ ن کریم می توان ۷ اشتراک را میان زن و مرد در نظام خلقت دید. این اشتراکات عبارتند از:
- تساوی برابر در برخوردای از ماهیت انسانی
ماهیت انسانی از دیدگاه مکاتب مختلف می تواند مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس دیدگاه اسلام انسان بر اساس فطرت الهی خلق شده است. در قرآن کریم اینگونه آمده است : «حقگرایانه روی به این آور ، ملازم سرشت و فطرتی باشید که خداوند مردم را بر آن سرشته است (آری این آفرینش خداوند است) و آفرینش خدای را دگرگونی نیست.»[۱]
علامه طباطبایی بر اساس این آیه و دیگر آیات مشابه بیان می دارد که حقیقت و ماهیت انسان به گونه ای آفریده شد شده است که فطرت و سرشت او سرنوشت وی را به دنبال دارد،[۲] به بیان دیگر نوع آفرینش انسان به گونه ایست که سرنوشت خویش را با اختیاری که خدای متعال به او داده است، می تواند رقم بزند.[۳]
انسان به واسطه قوه عقلانی ای که خدا به او داده است می تواند تفکر کند و راه درست را برای خویش انتخاب کند. این امر در میان زن و مرد به یک اندازه به ودیعت داده شده است. زن و مرد هر دو دارای اختیار هستند و می توانند بر اساس اختیار خویش راه سعادت و یا شقاوت را برگزیند.
- امکان برابر در رسیدن به قرب الهی
در برخی از آیات قرآن کریم به این نکته اشاره شده است که رسیدن به قرب الهی، جنسیت بردار نیست و هر کس قدم در راه انجام تکالیف الهی بگذارد و بخواهد پله های عرفان را طی کند، سد راهی به نام جنسیت زن و مرد در برابر او وجود ندارد. آنچه ممکن است در این میان تفاوت داشته باشد نوع تکالیف است نه اصل واحد بودن مقصد.
ممکن است راه رسیدن به مقام جهادگر در راه خدا برای یک جنس حضور در جبهه های جنگ باشد و برای جنس دیگر که زنان هستند، خوب شوهر داری. در حدیثی که از امام صادق (علیه السلام) بیان شده است ایشان می فرمایند:
جهاد المرئه حسن التبعل؛ جهاد زن، خوب شوهر داری کردن است.[۴]
در آیه ۱۲۴ سوره نساء اینگونه آمده است: «وَ مَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ وَ لَا یُظْلَمُونَ نَقِیرًا»[۵] این آیه نشان از آن دارد که آنچه معیار رسیدن به سعادت اخروی است، انجام عمل صالح است نه مرد یا زن بودن. در انتهای آیه به این سخن نیز اشاره دارد که در رسیدن به این بهشت جاودان به کسی ذره ای ظلم نخواهد شد.
شاید هیچ آیه ای را نتوان پیدا کرد که به این صراحت به بیان برابری امکان رسیدن زن و مرد به سعادت ابدی اشاره داشته باشد.
نزدیک به همین مضمون نیز در آیه ۹۷ سوره مبارکه نحل بیان شده است که خدای متعال معیار رسیدن به حیات طیبه را ایمان و دادن انجام عمل صالح بیان می دارد.[۶]
در دیگر ادیان می توان گزاره هایی را پیدا کرد که این برابری در رسیدن به سعادت را برای زن قائل نیستند.مارتین لوتر به عنوان بنیان گذار فرقه پروتستان در مسیحیت در مورد جایگاه زن این گونه بیان می دارد که هیچ سودی جز بچه‌دار شدن و به دنیا آوردن کودکان تا سر حد امکان، بدون توجه به جوانب آن، برای زنان نیست؛«اگر آنها از پا در آمدند و یا حتی مُردند، مسئله‌ای نیست، بگذارید آنان در زایمان بمیرند، زیرا این دلیل بودن آنها در اینجاست».
ولی در نگاه اسلام آنچه مهم است ایمان و عمل صالح است که شرط رسیدن به حساب برشمرده شده است و جنسیت نقشی در آن ندارد.در برخی از آیات قرآن کریم به این نکته اشاره شده است که رسیدن به قرب الهی، جنسیت بردار نیست و هر کس قدم در راه انجام تکالیف الهی بگذارد و بخواهد پله های عرفان را طی کند، سد راهی به نام جنسیت زن و مرد در برابر او وجود ندارد. آنچه ممکن است در این میان تفاوت داشته باشد نوع تکالیف است نه اصل واحد بودن مقصد.اگر به تاریخ ادیان هم نگاه کنیم می توانیم ریشه های این دست از مسائل را به خوبی مشاهده کرد.[۷]
در سوره مبارکه احزاب آیه ۳۵، هر صفت ایمانی که برای مردان نام برده می شود، همان صفت به گونه برای زنان نیز ذکر شده است: « إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبرِِینَ وَ الصَّبرَِاتِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّئمِینَ وَ الصَّئمَتِ …»[۸]
از این آیه می توان دسته بندی ای را در میان انسان های با ایمان قرار داد که همانطور که در میان انسان ها مرد مسلمان وجود دارد، زن مسلمان نیز هست، اگر مرد باایمان هست، زن باایمان هم هست، یعنی برای زن و مرد هر دو امکان رسیدن به ایمان وجود دارد.
این اشتراکات نشان از این دارد که در نگاه اسلام، زن و مرد برای رسیدن به سعادت هیچ سدراهی برای ایشان قابل تصور نیست. به هر دو اختیار داده شده است، برای هر دو مسیر مشخص شده است، برای هر دو تکالیفی قرار داده شده است تا با اختیار خویش به سعادت برسند.
علامه طباطبایی (ره) در ذیل این آیه بیان می دارد که ” إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ … أَجْراً عَظِیماً” شریعت مقدسه اسلام در کرامت و حرمت اشخاص از نظر دین دارى فرقى بین زن و مرد نگذاشته، و در آیه «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»[۹] ، به طور اجمال به این حقیقت اشاره می نماید، و در آیه«أَنِّی لا أُضِیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى»[۱۰]، به آن تصریح، و سپس در آیه مورد بحث با صراحت بیشترى آن را بیان کرده است.[۱۱]
ادامه دارد…
[۱] . روم/ ۳۰[۲] .محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۴، پنجم، ج ۱۶، ص ۲۶۷.[۳] . محمدحسین بیات، سرشت و سرنوشت انسان، سراج منیر، سال ۷، شماره ۲، زمستان ۹۵، ص ۸.[۴] . حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل
، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)،۱۴۰۸ ه.ق، اول، ج ۸، ص ۸؛ محمدباقرمجلسی، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳، دوم، ج۱۰، ص ۹۸.[۵] . ترجمه آیه: و کسى که چیزى از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالى که ایمان داشته باشد، چنان کسانى داخل بهشت مى‌شوند و کمترین ستمى به آنها نخواهد شد[۶] . مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوهً طَیِّبَهً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُون (نحل/ ۹۷): هر کس کار شایسته‌اى انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالى که مؤمن است، او را به حیاتى پاک زنده مى‌داریم و پاداش آنها را به بهترین اعمالى که انجام مى‌دادند، خواهیم داد.[۷] .برای مطالعه بیشتر می توانید به منابع زیر مراجعه فرمائید:
- رضا علیجانی ، زن در متون مقدس(زن در آیین مسیحیت)، تهران، انتشارات روشنگران و مظالعات زنان، ۱۳۸۹.
- ویل دورانت، تاریخ تمدن.
- رضا علیجانی، زن در متون مقدس(زن در آیین یهود)، تهران، انتشارات روشنگران و مظالعات زنان، ۱۳۸۹.
- جین هولم وجان بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان،ترجمه: علی غفاری،تهران، چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۴.
[۸] . به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ایمان و زنان با ایمان، مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزه‌دار و زنان روزه‌دار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسیار به یاد خدا هستند و زنانى که بسیار یاد خدا مى‌کنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظیمى فراهم ساخته است. (احزاب/۳۵)[۹] . حجرات/ ۱۳[۱۰] . آل عمران/ آیه ۱۹۵[۱۱] . محمدحسین طباطبایی، پیشین، ج ۱۶ ص ۴۶۹.
نویسنده: محمدحسین افشاری
