روابط غیرکلامی همسران

بررسی روابط غیر کلامی همسران

با وجود نقش واهمیت بسزایی که زبان یا ارتباط کلامی در روابط بین همسران دارد؛با این همه باید اذعان نمود که ارتباطات بین زوجین  محدود به ارتباط کلامی نمی شود، بلکه بخش چشمگیری از ارتباطات ، از طریق ارتباط های غیر کلامی صورت می پذیرد. ارتباط های غیر کلامی طیف متنوعی از کنش ها ومعانی رفتارها از حالات چهره،نوع نگاه،رنگ رخسار تا نوع راه رفتن ونشستن ،طرز لباس پوشیدن ونظایر اینها را شامل می شود که هریک به صورت خواسته یا نا خواسته پیام هایی را به طرف مقابل انتقال میدهد ومبنای شکل گیری برداشتها وداوری های دیگران درباره ما می گردند.[۱]

روابط غیر کلامی همسران تحت عناوین و با مصادیق متعددی صورتمحقق می شود که در اینجا به برخی ازآن ها میپردازیم:

نیک رفتاری وحسن خلق

حسن خلق در روابط خانوادگى و خصوصاً بین زوجین جایگاه ویژه اى دارد و بر سایر اعمال انسان نیز تأثیر مى گذارد. قرآن مجید به مردان چنین دستور می‌دهد:.«وَعاشِرُوهُنَّ بِالمَعْرُوفِ.»[۲]با زنان، به (خوبی) معاشرت کنید.

حسن خلق، صفتى پسندیده و نیکو است که اسلام، بسیار به آن سفارش نموده است، تا آن جا که در روایات، حسن خلق به عنوان اولین، سنگین ترین، بهترین و با ارزش ترین چیزى بیان شده است که در روز قیامت مورد محاسبه قرار مى گیرد: «قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): «اول مایوضع فى المیزان العبد یوم القیامه حسن خلقه ما من شىء اثقل من المیزان من خلق حسن ما من شىء فى المیزان احسن فى حسن الخلق، ما یوضع فى میزان امرء یوم القیامه أفضل من حسن الخلق »[۳]

معناى حسن خلق خنده رو بودن و گشاده رو بودن نیست، اگر چه این رفتارها را نیز شامل مى شود؛ بلکه معناى فراتر از خنده رویى دارد. «حسن خلق به معناى تحمل و سعه صدر است؛ حسن خلق به معناى رها نکردن حق و ترک باطل است».[۴]

مدارا کردن

ممکن است در طول زندگى مشترک به دلیل برخى از مسائل از میزان مهر و محبت زن و شوهر نسبت به هم کاسته شود و یا ممکن است وجود برخى از خصوصیات اخلاقى در زن و یا شوهر، کدورت و دلسردى در بین ایشان ایجاد کند و زوجین تصور کنند که مى توانند از طریق جدایى، زندگى بهترى را براى خود فراهم آورند؛ قرآن کریم با توجه به اهمیت لزوم حفظ نظام خانواده و نیز با توجه به این که حق طلاق در دست مردان است، خطاب به ایشان مى فرماید:
«فان کرهتموهن فعسى ان تکرهواشیا ویجعل الله فیه خیراً کثیرا»[۵]( و اگر از آنها (به جهتى) کراهت داشتید، (فوراً تصمیم به جدایى نگیرید) چه بسا چیزى خوشایند شما نباشد و خداوند خیر فراوانى در آن قرار مى دهد.)

در این آیه به مردان توصیه شده است که نسبت به همسران خود مدارا نمایند هرچند که مورد پسند و رضاى آنها نباشند و در مقابل براى کسانى که چنین رفتار نمایند، مژده «خیر کثیر» مى دهد، زیرا انسان به جهت محدودیت علم و دانش، از بسیارى از مطالب بى اطلاع است.

امام على(علیه السلام) در رابطه با مدارا کردن به مردان چنین می فرمایند:«فدارها على کل حال و احسن الصحبه لها لیصفوا عیشک»[۶] در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به نیکى معاشرت نما، تا زندگیت با صفا شود.

مرد باید بداند که غرائز و احساسات او با غرائز و احساسات همسرش متفاوت است و هر یک براى مقصودى خاص خلق شده اند. هر یک از زن و شوهر باید وظایف و تکالیف خود را انجام دهد و براى دیگرى ایجاد مزاحمت ننماید، مرد هیچ گاه نباید از همسرش انتظار داشته باشد که مطابق او فکر کند، یا مثل او عمل کند. بلکه باید در مقابل گفتار و رفتار او مدارا پیشه کند تا زندگى براى هر دو ایشان شیرین و لذت بخش گردد[۷].

عفو و گذشت

انسان مختار آفریده شده است و حق انتخاب دارد و ممکن است در برخى از انتخاب‌ها دچار اشتباه شده و از مسیر اصلى خارج گردد و این مسأله براى زن و مرد، هر دو یکسان است. به طور معمول امور مربوط به خانه، برعهده زن گذارده مى شود و او باید امور خانه را مدیریت نماید؛ ممکن است در این راه دچار اشتباه شود، حتى ممکن است در برخورد و رفتار و گفتارش نسبت به همسر خویش خطا و اشتباه کند. در این مواقع بسیار سفارش شده است که مردان خطاهاى همسر خویش را ببخشند و آنها را به این دلیل مورد آزار و اذیت قرار ندهند.

از امام صادق(علیه السلام) پرسیده شد:«ما حق المراه على زوجها الذى اذا فعله کان محسنا قال … و ان جهلت عفو لها»[۸]حق زن بر شوهرش چیست که اگر مرد آن را انجام دهد نیکو کار است فرمودند… اگر زن از روى جهل خطایى کرد، مرد او را ببخشد.

عفو و گذشت تا آن جا اهمیت دارد، که قرآن کریم عفو و گذشت را از موارد احسان مى داند؛ و فردى که داراى احسان باشد محبوب خداوند متعال است.

«والعافین عن الناس والله یحب المحسنین»[۹] و از خطاى مردم در مى گذرند؛ و خدا نیکو کاران را دوست دارد.
زن و مرد، هر دو در مسیر زندگى مشترک دچار اشتباه مى شوند و هر یک باید با گذشت از خطاهاى طرف مقابل فضاى گرم و صمیمى خانواده را حفظ نماید، و از طرف دیگر با عفو و گذشت، محبوب خداوند متعال خواهند شد.[۱۰]

رعایت اکرام و احترام

اسلام دو جنس زن و مرد را در گوهر انسانى و شرافت، یکى مى داند و از این لحاظ تفاوتى بین ایشان قائل نیست. قرآن کریم تمام انسان‌ها را بدون در نظر گرفتن جنسیت و نژاد و … داراى کرامت مى داند «ولقد کرمنابنى ءادم»[۱۱۱] اشاره به این اصل مهم و اساسى است، اما در این میان، اکرام و احترام نسبت به زن جایگاه خاص و ممتازى دارد.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این مورد فرموده اند: «ما اکرم النساء الا کریم ولا اهانهن الا لئیم» [۱۲]جز کسى که بهره اى از کرامت برده باشد، زنان را احترام و اکرام نمى کند و به زنان، اهانت نمى کند مگر انسان پست. و نیز امام صادق(علیه السلام)۱ به نقل از پدر بزرگوارشان مى فرمایند:

«من اتخذ امرأه فلیکرمها فانما المرأه لعبه فمن اتخذها فلا یضیعها»[۱۳] هر کس زنى بگیرد، باید احترامش کند. زن شما لعبت و دلبر است؛ هر کسى لعبتى به دست آورد، نباید آن را ضایع سازد.

پوشاندن عیوب همسر

زن و مرد در ارتباط و معاشرت با هم باید عیوب یکدیگر را بپوشانند و یکدیگر را از گناه و خطا و اشتباه حفظ نمایند. چنان که قرآن کریم در این رابطه مى فرماید: «هن لباس لکم و انتم لباس لهن»[۱۴]

یعنى زن و مرد، هر یک طرف مقابل را از رفتن به دنبال فسق و فجور و اشاعه دادن آن در بین دیگران، حفظ مى کنند.[۱۵]
در تشبیه همسر به لباس نکات جالبى وجود دارد: به عنوان مثال، لباس متناسب با فصل و زمان تغییر پیدا مى کند، پس هر یک از دو همسر باید اخلاق و رفتار خود را متناسب با نیاز روحى و روانى همسر خود تنظیم نماید و یا این که لباس باید در رنگ، دوخت و جنس مناسب شأن انسان باشد، و یا این که لباس هم موجب حفظ بدن است و هم زینت به حساب مى آید و انسان همیشه به آن نیازمند مى باشد.

پس زن و مرد باید همانند لباس هم باشند، هم یکدیگر را از خطا و اشتباه حفظ کنند و هم هر یک زینت دیگرى به حساب آید و به او افتخار کند. این رابطه تنگاتنگ و متقابل، در یک تشبیه خیلى ساده و کوتاه بیان شده است و نشان دهنده ارتباط صمیمانه و پر از صدق و دوستى دو همسر نسبت به هم است.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: «مَن سَتَرَ أخاهُ المُسلِمَ فِی الدّنیا سَتَرَهُ اللّه ُ یَومَ القِیامَهِ»؛ هر که در دنیا عیب برادر مسلمان خود را بپوشاند، خداوند در روز قیامت بر او عیب پوشى کند.[۱۶]

رعایت مسایل جنسی

در آیات قرآن از جمله آیه ۵۸ سوره نور از سه زمان خلوت همسران سخن به میان آمده که هیچ کس در آن سه وقت از شبانه روز حق ورود به خلوتگاه همسران را ندارد. البته این خلوت کردن ها موجب تحکیم روابط همسری می شود.

حضرت رسول(ص) می فرماید: بهترین زنانتان، زن زایا، بسیار مهربان و پاکدامن است که نزد خویشاوندان خود عزیز باشد و در برابر شوهرش فروتن و مطیع، خود را برای شوهرش بیاراید و از غیر او بپوشاند، سخن شوهرش را بشنود و فرمان او را اطاعت کند و چون شوهرش با او خلوت کند، خود را در اختیار او قرار دهد.[۱۷]

 رعایت ضوابط دینى

یکى از آیاتى که در آن به چندین مورد از روابط غیر کلامی همسران  اشاره شده، آیه ۳۴ سوره نساء است:« الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ…» »؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به خاطر برترى هایى که خداوند (از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است، و به خاطر انفاق هایى که از اموالشان (در مورد زنان) مى کنند. و زنان صالح، زنانى هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى کنند.

آیه شریفه پس از تقسیم زنان به دو دسته زنان سازگار و زنان ناسازگار، براى زنان دسته اول چند صفت را برمى شمارد. این صفات عبارتند از: صالح و قانت بودن و حفاظت از اسرار و حقوق شوهر در زمان غیبت او؛که رعایت این موارد از سوی زن موجب برقراری رابطه ای عمیق بین همسران شده ومحیط خانه را آرام وبه دور از نگرانی قرار می دهد.

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در رابطه با بهترین زنان فرمودند: خیر النساء إن نظرت إلیها سرتک و إن أمرتها إطاعتک و إن غبت عنها حفظتک فى مالک و نفسها ؛ بهترین زن کسى است که نگاه به او شادمانت کند، اگر به او دستور بدهى اطاعت کند و در نبود تو از خودش و اموال تو مراقبت کند.[۱۸]

جمع بندی

آشنایی با مهارت های کلامی، زمینه ساز ارتباطات سالم، صمیمی و سازنده در خانواده و اجتماع است. زبان غیر کلامی نیز ابزار مهمی در ابراز کلمات و احساسات به شمار می آید و بیشترین اطلاعات از طریق کانال های غیر کلامی مبادله می گردد. با شکل گیری و اصلاح روابط کلامی و غیر کلامی، بسیاری از اختلافات خانوادگی و منازعات اجتماعی کاهش می یابد. بدین منظور لازم است: مهارت برقراری ارتباطات کلامی و غیر کلامی موثر به صورت دانش عمومی به همسران آموزش داده شود. پرداختن به این ضرورت، به همراه ملاحظات علمی و تشریح انواع ارتباطات غیر کلامی و تفاوت های زیستی و رفتاری میان زنان و مردان در ارتباطات کلامی، همچنین عوامل و آثار این نوع ارتباط، به انضمام راهکارهای علمی و عملی موثر مهم ترین بخش های این نوع آموزش هاست که با استفاده از منابع دینی و علمی ما را به هدف نزدیک کرده است.

پی نوشت:

[۱] نقش رفتار های غیر کلامی در ارتباطات انسانی از منظر آیات وروایات اسلامی،ص۴۷.

[۲] نساء(۴)،آیه۱۹.

[۳] قرب الاسناد،ص۴۶.

[۴] مبادی اخلاق در قرآن،ص۱۵۸.

[۵]  نساء(۴)، آیه ۱۹.

[۶] وسائل الشیعه، ج،۲۰،ص۱۶۹.

[۷] مرکز مشاوره موسسه امام خمینی(ره)، مقاله «مهارت‌های کلامی بین همسران» 

[۸] وسائل الشیعه، ج۲۰ ،ص ۱۶۹.

[۹] آل عمران (۳)، آیه ۱۳۴.

[۱۰] سایت مرکز فرهنگ و معارف قرآن.

[۱۱] اسراء، (۱۷)، آیه ۷۰.

[۱۲] نهج الفصاحه،ص۴۷۲.

[۱۳] بحار الانوار،ج۱۰۰،ص۲۲۴.

[۱۴] بقره (۲)، آیه ۱۸۷.

[۱۵] ترجمه تفسیر المیزان،ج۲،ص۶۴.

[۱۶]  نهج الفصاحه،ص۷۷۰.

[۱۷] پایگاه اطلاع رسانی حوزه.Hawzah.net

[۱۸] عوامل رفتاری سازگاری همسران از دید گاه قرآن،ص۸۰.

نویسنده: محمدحسین افشاری