دیدگاه امام خمینی (ره) به جایگاه زن در رسانه های جمعی
بر اساس باورهای دینی که منطبق بر حقیقت عالم هست، آن برخوردی که با زن در غرب شده است، خلاف حقیقت و کرامت انسانی زن است. انسان در هر دو جنسش دارای کرامت است و تنها برتری ایشان، بر اساس تقواست نه جنسیت. از همین روی هر آنچه که با کرامت انسانی زن در تعارض داشته باشد، از نگاه دین مردودست.
سینما و تلویزیون قبل انقلاب
سینما و تلویزیون قبل از انقلاب به عنوان دو رسانه مهم جمعی زنی که به نمایش می گذاشتند، چیزی بود که امروزه در غرب به ترویج آن می پردازند. در فیلم های دهه ۳۰ (اوایل دوران سلطنت پهلوی دوم) زن یا به عنوان دختر، مادر و همسر معصوم، عفیف و فداکار و یا در قالب زن فریبکار ظاهر می شد؛ گاهی نیز در میانه این دو قطب در نوسان بود و از روستا به شهر می آمد و در کافه ها و کاباره ها خوانندگی می کرد و پس از گذشت حوادثی دوباره به اصل خود باز می گشت و زندگی سنتی خود را از سر می گرفت که این داستان تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.
به علاوه، در فیلم های دهه ۳۰ زن فردیت نداشت و فیلم سازان در گزینش بازیگران زن توجه چندانی به مهارت بازیگری آنها نشان نمی دادند؛ زن یا عروسک خانه نشین بود یا عروسک مجالس! در سینمای دهه ۳۰ مباشران سینمای تجاری نیز برای تجسم این تیپ های عروسکی بیشتر به دنبال زنانی می رفتند که در عرصه های دیگر شهره بودند؛ به ویژه سرمایه گذاری برای زنان آوازخوان بسیار مقرونْ به صرفه بود و معمولاً موجب توفیق تجاری فیلم می گردید.[۱]
برخی افراد و رسانه های مخالف با انقلاب، در همان روزهای ابتدایی این زمزمه را به راه انداختند که با آمدن جمهوری اسلامی دیگر زنان، حقی در حضور در اجتماع و فعالیت های رسانه ای ندارند.
امام خمینی (ره) با بیان حرف مخالفان به صراحت این حرف را رد می کنند. امام (ره) می فرماید: «شما خیال نکنید که ما، حکومت اسلامی که درست کردیم … زن ها را هم همه را کنار می زنیم، می پیچیمشان توی کفن یا می کنیمشان توی [خانه] این … به اسلام مربوط نیست.»[۲]
کرامت انسانی زن
در نظر امام خمینی (ره) هر آنچه که در مخالفت با کرامت انسانی زن باشد، باید از آن جلوگیری کرد. ایشان با اموری که موجب نابسامانی های اجتماعی می شود و زمینه تهدید کرامت زنان را فراهم می کند.[۳]
امام خمینی(ره) در سخنی دیگر، یکی از اشکالاتی که در رسانه های قبل از انقلاب وجود داشته است، همان دور نگهداشتن زن از کرامت انسانی و نگاه ابزاری (کالایی) به زن است. ایشان در مصاحبه با لوسین ژرژ بیان می دارند: «اسلام هیچ گاه مخالف آزادی آنان نبوده است، برعکس اسلام با مفهوم زن به عنوان شی مخالف است»[۴] دقیقاً نقد امام خمینی (ره) به حال و روز زنان امروز در غرب و رسانه های غربی است که به آنها صرفاً نگاه ابزاری در جهت تبلیغ و جذابیت های جنسی است.
ایشان در سخنی دیگر این را بیان می دارند که زن با اینکه حق آزادی و حق انتخاب، از حقوق مسلم انسانی اوست ولی او حق ندارد، وجود خود را به عنوان کالا در اختیار دیگران به هر گونه ای قرار دهد. ایشان به طور کل قانونی را بیان می دارند و اصلی را به طور کلی بیان می کنند که در هر موردی که زن می تواند حضور داشته باشد، این اصل، اصل اساسی است. ایشان در مصاحبه ای با مجله هفتگی «آمستردام نیوروو هلند» دربارۀ حکومت اسلامی می فرمایند: «در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد ولی نه به صورت یک شی. نه او حق دارد خود را به چنین حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند.»[۵]
در پیامی که امام خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ بیان داشتند، سینما نیز وارد فضای جدیدی گشت. ایشان بیان داشتند که: «ما با سینماهایی که برنامه آنها فاسدکننده جوانان و مخرب فرهنگ اسلامی باشد، مخالفیم؛ اما با فیلم هایی که تربیت کننده و به نفع رشد سالم اخلاقی و علمی جامعه باشد، موافقیم». این بیانات سرآغاز فصلی جدید در سینمای ایران شد. می توان این سخن امام خمینی (ره) را یک نظریه و دکترین سیاسی در مورد سینما دانست.
بر این اساس تمام برنامه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی باید در راستای پاسداشت و تقویت کرامت انسانی به خصوص زنان سامان یابند.[۶]
در بند ششم اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی، ایمان به «کرامت و ارزش والای انسانی و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خدا» به عنوان یکی از پایه های نظام جمهوری اسلامی شمرده شده است که این توجه در مورد زنان دو چندان می باشد.[۷] در بخشی از مقدمه قانون اساسی، پس از معرفی خانواده به عنوان «واحد بنیادین جامعه و کانون رشد و تعالی انسان» در مورد شخصیت انسانی زن چنین آمده است: «زن در چنین برداشتی از واحد خانواده، از حالت (شی بودن) و یا (ابزار کار بودن) در خدمت اشاعه مصرف زدگی و استثمار، خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری در پرورش انسان های مکتبی، پیشاهنگ و خود، هم رزم مردان در میدان های فعال حیات می باشد و در نتیجه، پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی، برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود.»[۸]
با فهم این اصل، جایگاه زنان در رسانه های جمعی باید بر اساس این اصل کرامت و ارزش زنان شکل بگیرد و هر آنچه که موجب خدشه به شخصیت زنان شود، دوری کرد.
جمع بندی
با بیاناتی که گذشت می توان یکی از مهم ترین مسائل امروزین زنان را نگاه منعت جویانه به زنان و بهره کشی از جذابیت جنسی آنان در جهت منافع مردان برشمرد که امام خمینی (ره) به شدت با این امر مخالف بوده و مبانی اسلام را با این موضوع در تعارض می دیدند.
از مجموع سخنانی که از امام خمینی (ره) بیان شد، ایشان حضور زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی را یک حضور لازم و ضروری می دانند که یکی از این عرصه ها، حضور در رسانه است. ایشان با بیان «اصل کرامت انسانی» زن و مرد را دارای اصل برابر و مساوی در انسانیت دانسته که باید کرامت او در هر جا اعم از رسانه ها، فعالیت های اجتماعی و سیاسی حفظ شود و از هر آنچه که موجب خدشه به این کرامت می شود، دوری و اجتناب کرد.
پی نوشت:
[۱] . برگرفته از سلسله دروس مجازی «زن و سینما» توسط استاد دکتر سید مجید امامی در مرکز تحقیقات زن و خانواده.[۲] . صحیفه امام (ره)، ج ۵، ص ۳۲۸: سخنرانی در جمع ایرانیان مقیم خارج (عدم صلاحیت پهلوی برای حکومت) (۱۰/۱۰/۱۳۵۸)[۳] . صحیفه امام (ره)، ج ۹، ص ۲۰۵: سخنرانی در جمع کارکنان رادیو دریا (ویژگیهای رژیم غیر الهی) (۳۰/۴/۱۳۵۸)[۴] . صحیفه امام (ره)، ج ۳، ص ۳۷۰: مصاحبه با لوسین ژرژ دربارۀ مسائل سیاسی و اجتماعی ایران (۴/۲/۱۳۵۷)[۵] . صحیفه امام (ره)، ج ۴، ص ۴۱۴: مصاحبه با مجله هفتگی «آمستردام نیوروو هلند» دربارۀ حکومت اسلامی (۱۸/۸/۱۳۵۷)[۶] . ابراهیم شفیعی سروستانی، رسانه ملی، زن و خانواده، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صداو سیما، اول، ۱۳۹۰، ص ۳۵.[۷] . گروه نویسندگان، قانون اساسی جمهوری اسلامی، تدوین: حسین صادقی، تهران: نشر حقوق اسلامی، نهم، ۱۳۹۷،ص۲۱.[۸] . همان، ص ۱۶.
نویسنده: محمدحسین افشاری
