اختلال شخصیت چیست؟
همه انسان ها دارای شخصیت هستند؛ در تعریف شخصیت گفته می شود که ویژگی های دایمی که تعیین می کنند فرد به رویدادها و تجربه های زندگی چگونه واکنش نشان می دهد. بر اساس عواملی این شخصیت می تواند آسیب های روانی ببیند که در اصطلاح به آنها «اختلال شخصیت»[۱] گفته می شود. در تعاریفی که در کتاب های روانشناسی آمده است، اختلال شخصیت را اینگونه تعریف کرده اند: «یک الگوی بادوام و پایدار از رفتار و تجربه درونی که به طور قابل ملاحظه‌ای با انتظاراتی که از شرایط فرهنگی فرد وجود دارد متفاوت باشد، فراگیر و غیرقابل انعطاف باشد.» به گونه ای می تواند اختلال شخصیت را رفتاری دانست که بر خلاف فرهنگ و انتظارات جامعه است، از همین روی بسیار به چشم می آید و مورد توجه دیگران قرار می گیرد.
اختلالات شخصیت مجموعه ای از انواع فرعی مشکلات شخصیتی هستند که در آنها چهار ویژگی مشترک را می توان مشاهده کرد:
۱.یک روند رفتاری ثابت و دایم که از انتظارات جامعه فاصله زیادی دارد.
۲. روش های غیرعادی در تفسیر رویدادها، نوسانات روحی غیر قابل پیش بینی، یا رفتارهای بی پروا، ناگهانی، و بدون تفکر قبلی (رفتارهای تکانشی).
۳. نقص در علمکرد اجتماعی و شغلی.
۴. روندهای رفتاری ثابت که ریشه آنها به نوجوانی یا اوایل بزرگسالی برمی گردد.[۲]
در ادبیات روزمره، انسانی که دارای اختلال شخصیت است را «انسان غیر سالم» نام می برند. این اصطلاح در مقابل «انسان سالم» قرار دارد. انسان سالم، دارای انعطاف پذیری، تاب آوری هیجانی، تنظیم هیجانی، توانایی به تعویق انداختن ارضا، قابل اتکا بودن، داشتن روابط میان فردی خوب، پذیرفتن خود، فهم صحیح و دقیق واقعیت و در نهایت اجتناب از افراط و تفریط می باشد که این ویژگی ها در میان افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت شده اند، قابل رویت و مشاهده نیست.
شروع اختلال شخصیت
شروع اختلالات شخصیت را می توان به دوران نوجوانی یا اوایل بلوغ برگرداند. از ویژگی های این نوع از اختلالات روانی این است که در طول زمان پایدار می باشد و به ناراحتی یا آسیب‌دیدگی روحی منجر گردد. به دلیل آن که این اختلالات، مزمن و فراگیر هستند. می‌توانند به اختلال جدّی در کار کرد و زندگی روزمره بیانجامند.
بیان این نکته لازم است که برخی از گونه های اختلال شخصیت به این گونه هست که گاه فرد مبتلا قبول نمی کند که دارای این اختلال است، از همین روی اقدامی برای درمان خود نمی کنند. (و نکته ای دیگر برای کسانی که قصد ازدواج دارند این است که از ازدواج کردن با افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت هستند، اجتناب و دوری کنید؛ چرا که درمان این دست از اختلالات سخت و یا غیر ممکن است و آسیب های زیادی را می تواند برای شما به عنوان همسر او، به همراه داشته باشد.)
چه عواملی باعث پیدایی اختلال شخصیت در انسان می شود؟
در مورد علل اختلال شخصیت، مطالب مورد اتفاقی وجود ندارد. برخی علل آن را زیستی (تأثیرات بیولوژیکی یا ژنتیکی) می دانند و برخی آن را برآمده از محیط و حاصل تربیت می دانند. در یک سخن می توان هر دو نظر را درست دانست. از این روی که می تواند یک اختلال، حاصل تاثیر هر دو باشد، منتهی درصدهای تاثیرگذاری هر کدام متفاوت باشد. محل بحث و اختلاف نظر بوده است.
با وجودی که هنوز بر سر یک علت قطعی برای اختلالات شخصیتی توافق نشده است امّا به احتمال زیاد ترکیبی از زمینه‌های ژنتیکی و متغیرهای محیطی در رشد آنها دخالت دارند.
راه تشخیص اختلال شخصیت
به منظور آن که اختلال شخصیت در یک فرد تشخیص داده شود، باید عوارضی در او وجود داشته باشد: این الگوهای رفتاری باید مزمن و فراگیر باشند، بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد، از جمله کارکرد اجتماعی، کاری، تحصیلی و روابط نزدیک او تأثیر بگذارند.
انواع اختلال شخصیت
در یک دسته بندی، اختلالات شخصیت بر اساس شباهت های رفتاری و شناختی ای که به هم دارند به سه سه دسته اساسی تقسیم می شوند:
الف) اختلالات گروه A: در این دسته سه اختلال جای می گیرند که عبارتند از: اختلالات شخصیت پارانوئید[۳]، اسکیزوئید[۴] و اسکیزوتایپال[۵]) اشتراک این سه دسته در این است که رفتار این گروه بسیار عجیب و غریب است.
ب) اختلالات گروه B: در این دسته چهار اختلال جای می گیرند که عبارتند از: اختلالات شخصیت ضداجتماعی[۶]، مرزی[۷]، نمایشی (هیستریونیک)[۸] و خودشیفته[۹]. این دسته دارای رفتارهای دراماتیک، عاشقانه، هیجانی، تهییج کننده، عجیب و غریب می باشند.
ج) اختلالات گروه C: در این دسته سه اختلال جای می گیرند که عبارتند از: اختلالات شخصیت اجتناب گر[۱۰]، وابسته[۱۱] و وسواسی-اجباری[۱۲].
دسته سوم با افرادی که مبتلا به اختلالات اضطرابی هستند، ویژگی های مشترکی دارند که در تشخیص افتراقی باید به این مطالب پرداخت.
پی نوشت:
[۱] .personality disorders[۲] .مهدی گنجی، آسیب شناسی روانی بر اساس dsm5، تهران: نشر ساوالان، ۱۳۹۶، ج ۲، ص ۲۴۸.[۳] . paranoid personality disorder[۴] . Schizoid personality disorder[۵] . Schizotypal personality disorder[۶] . Antisocial personality disorder[۷] . Borderline personality disorder[۸] . Histrionic personality disorder[۹] . Narcissistic personality disorder[۱۰] . Avoidant personality disorder[۱۱] .Dependent personality disorder[۱۲] . Obsessive compulsive personality disorder
نویسنده: محمدحسین افشاری
