آثار روانی روزه در زندگی انسان

مقدمه

روزه یکی از اعمال عبادی است که دارای جایگاه خاصی در عبادات می شود. آنگونه که حتی یک ماه مشخصی نیز برای واجب بودن این عمل الهی قرار داده اند و تمام مسلمانان را به انجام آن الزام کرده اند.

«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابى ] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد.»[۱]

این عمل عبادی آنگونه ثمراتی برای مومنین دارد که خدای متعال آن را بر مسلمانان واجب می داند. اما آنچه در این میان شاید گفتگوی آن لازم است، آثار روانی این اعمال عبادی است. این گفتگوها می تواند روشن کننده فلسفه وجوبی این اعمال دانست.

آثار روانی روزه بر انسان

۱٫تقویت اراده

یکی از آثار روانی روزه، تقویت اراده است. اراده یکی از مولفه های مهم در موفقیت انسان است. از همین روی هر آنچه که به تقویت اراده بیانجامد لازم است از آن بهره گرفت. یکی از اموری که می تواند در تقویت آن موثر واقع شود، روزه است.

روزه، عملی است که در یک بازه زمانی معین شما باید از بسیاری از حلال های الهی نیز دست بشوری و آنها را انجام ندهی. وقتی که شخص مومنی این اراده را در خود تقویت کند که در این زمان نباید به حلال های الهی دست می زند می تواند این اراده تقویت شده را نیز در دیگر امور جاری زندگی خود برای رسیدن به موفقیت مورد استفاده قرار دهد.

اراده حاصل از روزه داری، یک اراده ساخته شده توسط انسان است. اکتسابی است که می توان بر شدت آن افزود.

۲٫ افزایش تاب آوری در انسان

تاب آوری[۲] یکی از مولفه های مورد نیاز برای گذران از مشکلات و سختی های زندگی است. در مورد تاب آوری تعاریف متعددی بیان شده است. برخی آن را داشتن عملکرد مناسب در یک بافت خطرزا بیان کرده اند.[۳] گارمزی و ماستن[۴] تاب آوری را یک فرآیند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدید کننده تعریف نموده اند. به بیان دیگر، تاب آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است.[۵]

یکی از مواردی که می تواند به افزایش تاب آوری انسان کمک کند، روزه است. شاید معادل دینی تاب آوری را بتوان صبر تعریف کرد. در قرآن کریم آمده است: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ؛[۶] ای اهل ایمان، (در پیشرفت کار خود) از صبر و مقاومت کمک گیرید و به ذکر خدا و نماز توسّل جویید که خدا با صابران است»[۷].

در برخی از روایات آمده است که صبر در این آیه، اشاره به روزه دارد که مومنین باید از نماز و روزه یاری بجویند تا بتوانند سعادت را کسب کنند.

۳٫ طهارت نفس

انسان بیشتر از آنکه به یک جسم سالم نیازمند باشد، نیاز به طهارت روح و پاکی آن دارد. روزه به عنوان یکی از اعمال عبادی که هم جسم و هم روان را به کار می گیرد، ثمرات بسیاری را به خود اختصاص داده است که یکی از آنها طهارت روح است.

روح، با انجام اعمال عبادی می تواند طهارت های مورد نیاز خود را کسب کند. طهارت روح ثمرات بسیاری را برای شخص به همراه دارد. روح سالم می تواند یک جسم سالم را با خود همراه کند. روح سالم می تواند به افق های انسانی مطلوب قدم نهد و خواسته هایش را با خواسته های حقیقی که مورد نیاز انسان است همراه کند.

آن فردی که طهارت روح ندارد، نمی تواند خواسته های خود را با خواسته های حقیقی ای که انسان نیازمند بدان ها هست را جستجو کند. آنها که انسان را به درستی شناخته اند، روح او را مهم تر از جسم آن دانسته اند و راه رسیدن به سعادت و خوشبختی را برای او همانا طهارت نفس دانسته اند.

انسان هایی که درغرب زندگی کرده اند پس از گذران مدت زمانی و غور در رفاه مادی به این نتیجه رسیده اند که یک بُعد مهمی از زندگی خود را به فراموشی سپرده اند. از همین روی امروزه در غرب به راحتی تن دل به هر مکتبی می دهند که بتواند روح و روان ایشان را به آرامش برساند. در حالیکه این سبک هیچ راهی به آرامش ندارد.

۴٫شکل گیری آرزوهای درست در انسان

انسانی که با طهارت روح، قدم در انسانیت واقعی گذاشته است، انسانیت را در خود تقویت کرده است و زین پس نگاه خود به انسان نگاه دیگری است. دیگر آرزوهای او پر کردن شکم و سیری خود نیست. با روزه گرفتن، حتی معنای انسانیت در او تغییر می یابد و آرزوهای او شکل و رنگ دیگری به خود می گیرد.

او دیگر یاد می گیرد که رسیدگی به مشکلات دیگر انسان ها، یعنی انسانیت. «اللهم رد کل غریب»، «اللهم اغن کل فقیر»، «اللهم اشف کل مریض» او دیگر از خواسته های خود به خواسته های جهان انسانیت سوق می یابد.

از همین روی یکی از فلسفه های روزه داری این است که انسان، حالت گرسنگان و فقرا را درک کند. این یعنی تحول یک خودخواهی به سمت دیگر خواهی با معنای درست و منطقی از انسانیت.

پی نوشت:[۱] .بقره/۸۵[۲] . resilience[۳] . الهه حجازی و حمیده سلیمانی، کیفیت دوستی، تقابل دوستی و تاب آوری، مجله علوم رفتاری، دوره ۴، شماره ۴، ص ۳۲۰٫[۴] . Garmezy N, Masten .[۵] .همان.[۶] .بقره/۱۵۳[۷] . ترجمه الهی قمشه ای.

نویسنده: محمدحسین افشاری