هویت جنسی چیست؟
هویت جنسی یا خودپنداره، برداشت و احساس فرد از خودش به منزله یک زن و یا یک مرد است. توجه به خودپنداره شخص در امر راهنمایی، مشاوره، تربیت و درمان های روان شناختی بسیار مهم است. اینکه خانمی از خودپنداره خود یک زن موفق را در سر داشته باشد با خانم دیگری که این رضایت را از زن بودن خود ندارد، تفاوت های روانشناختی و نیز کارکردهای رفتاری متفاوتی بروز می کند.
یکی از مولفه های رضایت از زندگی، خودپنداره مثبت است. بدین معنا که زن از زن بودن خود رضایت داشته باشد و نقش هایی که برای جنسیت او در خانواده و جامعه در نظر گرفته شده است مورد رضایت او باشد و در مورد مردان نیز به همین گونه باشد.
منشاء هویت جنسی
۵ عامل در شکل گیری هویت جنسی یا خودپنداره موثر هستند. برخی مکاتب قائل به موثر بودن برخی از این مولفه ها هستند همچون مکتب فمینیسم که قائل است این خودپنداره متاثر از محیط های اجتماعی است و پایه های زیستی و طبیعی ندارد. اما در نگاه مکتب اسلام این ۵ مولفه در شکل گیری این خودپنداره موثر هستند.
۱. اندام های زنانه و مردانه
اندام های زنانه و مردانه نقش بسیار مهمی در شکل گیری این خودپنداره دارد. این تفاوت های در اندام از ابتدای دوران کودکی به چشم کودک می آید و همین امر باعث شکل گیری خودپنداره یا همان هویت جنسی شکل می گیرد. هر چه این شناخت به درستی و بدون ایجاد حساسیت شکل بگیرد، می تواند زمینه ساز شکل گیری بهتر این خودپنداره شود.
۲. صفات ثانویه مرتبط با جنس (دوران بلوغ)
دومین دسته از صفات مرتبط با جنسیت با فراسیدن سن بلوغ در انسان شکل می گیرد و به گونه ای خودنمایی می کند.
این خودنمایی در دختران از حدود سنین نه یا ده سالگی و در پسران از حدود سن سیزده یا چهارده سالگی آغاز می شود. تغییر تن صدا، روییدن مو در قسمت های خاص بدن، درشت شدن سینه ها، بلند شدن قد و … از جمله این موارد می باشد.
این تغییرات وابسته به جنسیت است. یعنی در دختران دسته ای از تغییرات فیزیولوژی اتفاق می افتد و دسته ای دیگر از تغییرات خاص پسران است.
این دسته از تغییرات باعث آن می شود که نوجوان نسبت به هویت جنسی خود باوری را پیدا کند. هر چقدر این تغییرات با آگاهی و بینش صورت گیرد زمینه شکل گیری این خودپندارهو یا به عبارتی دیگر، هویت جنسی کامل تر خواهد بود.
۳. نظام تنبیه و تشویق نسبت به رفتار کودک
یکی از علل محیطی موثر بر شکل گیری هویت جنسی، نظام تنبیه و تشویقی است که والدین و یا مربیان در قبال رفتارهای کودک از خود نشان می دهند. نوع تربیت کودک و آموزشی که از بیرون انجام می گیرد تاثیر بسیار مهمی در شکل گیری این خودپنداره دارد. به عنوان نمونه به دختران گفته می شود که آرام بنشینند و یا نوع خاصی صحبت کند و یا در مقابل گریه کردن او واکنشی نشان داده می شود که در مقابل گریه های یک پسر این واکنش بالعکس می باشد. بارها شنیده اید که به یک کودک پسری که گریه می کند، می گویند مرد گریه نمی کند و …
این نظام تنبیه و تشویق تحت تاثیر عرف، فرهنگ جامعه، دانش های علوم انسانی، دین ساخته می شود. هرچقدر این موارد منطبق بر همان پایه های زیستی جنسیت باشد، شکل گیری هویت جنسی بیشتر منطبق بر واقعیت است.
۴. ادبیات زبانی
یکی دیگر از عوامل موثر بر شکل گیری هویت جنسی، ادبیات زبانی حاکم در جامعه است. منظور از ادبیات زبانی، نوع گفتگو وصفاتی است که در یک زبان از آن بهره گیری می شود. آنچه در بحث ما مهم است، نوع از صفات مثبت و منفی در ادبیات زبانی است. به عنوان نمونه، در ادبیات جامعه ای اگر شجاعت، جسارت و خوشبختی را به مرد حواله دهند و نگون بختی و کلفتی در خانه را صفات زن بداند، همین ادبیات زبانی باعث آن می شود که دختران در این جامعه نسبت به خودپنداره خود نگاه بدی داشته باشند و پسر بودن را دارای ارزش بیشتری در ذهن خود بدانند.
مادری که در هنگام کار خانه داری، آن را یک کار ناپسند اعلام کند، به دختر خود این پندار را انتقال می دهد که دختر بودن و زن بودن یک امر ناپسند است.
۵. عناصر محیطی اطراف خود
تبعیض یکی از عوامل محیطی مهم در شکل گیری خودپنداره افراد است. تبعیضی که درجامعه امروزین دیده می شود آن است که جنس مرد بر زن دارای برتری هست که این نوع نگاه از منظر دین، امر باطلی است. در بررسی گزاره های دینی آن چه به عنوان ارزش و اعتبار انسان ها شمرده می شود، تقوا و پرهیزگاری ایشان است نه جنسیت آن. از همین روی در زمانی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به نبوت برگزیده شدند، یکی از فعالیت های مبارزاتی ایشان با اندیشه های جاهلیت، بیان ارزش و کرامات زنان است.
پس باید برای اینکه جامعه ای شکل بگیرد که هویت جنسی دختران و پسران در آن به خوبی منطبق بر واقعیت باشد، لازم است این تبعیضات از جامعه رخ برکند و معیار برتری انسان ها، بر اساس تقوا باشد نه بر اساس جنسیت.
نویسنده: محمدحسین افشاری
