[ادامه آثار دنیایی حسن خلق]
۶.تشویق دیگران به مسلک و آئین: یکی از فوایدی که حسن خلق به همراه دارد، تبعیت و پیروی دیگران از فرد صاحب حسن اخلاق است. از همین روی در اسلام به مومنان بسیار سفارش شده است که در رابطه با دیگران خوش برخورد باشید.[۱] افرادی که این نیکویی رفتار را در شخص ببینند، به دنبال آن هستند که چه اندیشه ای باعث این خوش رفتاری در آن شده است که اینگونه رفتار می کند؟ چه دینی او را رهنمون به این رفتار کرده است که با دیگران اینگونه مهربان و خوش برخورد باشد؟ اشخاص جوینده حق با این دست از رفتارها، پی به زیبایی دین برده و قدم در راه داشتن ایمان برمی دارند.
نکته ای که در این سخن می باشد این است که بهترین راه دعوت دیگران به دین و دینداری، حسن خلق با ایشان است. همان راهی که پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) با آن افراد را به دین اسلام دعوت کرد و در سفارشی فرمودند که دیگران را با غیر زبان خویش به اسلام دعوت کنید[۲] و آن رفتار نیکو با ایشان است.
۷.کسب تمام خوبی ها در دنیا و آخرت: این اثر حسن خلق به گونه ای هم برگیرنده دنیاست و هم در برگیراننده آخرت. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در روایتی فرمود: حسن خلق، خیر دنیا و آخرت را برای فرد جمع می‌کند.[۳] همچنین روایت شده که خداوند هیچ خیری در دنیا و آخرت به کسی داده نمی شود مگر اینکه دو چیز را داشته باشد: حسن خلق و حسن نیت.[۴]
۸.استحکام بخشی نظام خانواده: خانه ای که بر اساس رفق و مدارا – دو مصداق از مصادیق حسن خلق- شکل بگیرد، سبب قوت بخشی روابط میان افراد خانواده به ویژه همسران می شود. خانواده هایی که حسن خلق در ارتباطات ایشان وجود ندارد، خانواده ای متزلزل و ناپایدار را شکل می دهند.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرگاه خداوند اراده کند خیر و خوبی به خانواده‌ای برساند، حسن خلق و رفق را نصیب آنان می‌کند.[۵]
۹.استحکام نظامات اجتماعی: همانطوری که در آثار پیشین بیان شد، حسن خلق سبب پیوند دوستی و تقویت آن می شود که این اثر یک اثر اجتماعی در اندازه کوچک است که سبب قوت بخشی نظام اجتماعی می شود. اجتماعی که رابطه ها بر اساس حسن خلق شکل بگیرد و افراد در برابر دیگری با رویی گشاده و مسئولیت پذیر برخورد کند، به ناچار راهی که در روی ایشان است، راه سعادت و خوشبختی است. در کتاب معانی الاخبار، شیخ صدوق روایتی را از امام صادق (علیه السلام) بیان می دارد که حسن خلق سبب قوت بخشی نظام اجتماعی می شود.[۶]
ب) آثارآخرتی حسن خلق
همانطور که هر صفتی در دنیا و آخرت آثار خاصی بر آن مترتب می شود، حسن خلق هم از این امر مستثنی نیست و حتی آثار اخروی زیادی بر آن برای مومنان در نظر گرفته شده است.
- کسب ثواب مجاهد در راه خدا: کسی که خوش خلقی را پیشه خود قرار دهد، پاداشی همچون پاداش مجاهدی را دارد که همواره از بامداد تا شامگاه در راه خدا جهاد می کند.[۷]
در تبیین این روایت می توان بیان داشت که حسن خلق داشتن، یک امر راحتی نیست. کسی که قرار است در برابر بی ادبی دیگران، لبخند بزند، صبر را پیشه خود کند، کار سختی را باید انجام دهد و سختی ای را باید تحمل کند که اگر این کار با نیتی الهی همراه باشد، سبب کسب پاداشی بالاست. مجاهد الهی به دنبال این است که دیگران را به دین دعوت کند و در برابر دشمنی دیگران با شمشیر و اسلحه خویش مقابله می کند، و کسی که با حسن خلق با مردم برخورد می کند، نیز به همین گونه هست.
- نجات در پل صراط: پیامبر اعظم(ص) فرمود: در خواب دیدم فردی از امتم را که بر روی صراط چنان از ترس بر خود می لرزید به مانند کسی که تندباد سردی بر بدن او بوزد؛ ناگهان خوش‌خلقی او، به یاری او آمد و او را نجات داد.[۸] کسی که بتواند از روی پل صراط به راحتی قدم بردارد، به سر منزل مقصود که همان بهشت ابدی است، می رسد. از همین روی در روایتی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) شخصی را که دارای حسن خلق باشد، را فردی می دانند که به طور قطع بهشت نصیب او می شود.[۹]
- جبران ضعف های ایمان: در روز قیامت همه به دنبال پرونده های اعمال خویش هستند و آنچه انسان را در وانفسای قیامت می تواند نجات دهد، پرونده ایست که در آن خوبی ها بر بدی ها سبقت جسته باشد. یکی از صفات اخلاقی شایسته ای که می تواند بسیاری از ضعف ها را جبران کند و در روایت از آن به عنوان جبران کننده ایمان نام برده شده است، حسن خلق می باشد و از همین روی می توان تکمیل ایمان را یکی از آثار اخروی حسن خلق دانست.[۱۰]
جمع بندی مطالب
در جمع بندی مطالب می توان این سخن را بیان داشت که حسن خلق وقتی می تواند دارای آثار دنیایی و آخرتی باشد که با سرشت وجودی انسان عجین و آمیخته شده باشد. دراین فرض است که می توان این دست از آثار را از آن متوقع بود.
در روایات هم آثار دنیایی و آخرتی بسیاری برای آن برشمرده اند که همه اینها نشان از اهمیت و جایگاه ارزشمندی است که این صفت اخلاقی در نگاه اسلام دارد.
پی نوشت:
[۱] . الکافی، ج۷، ص۷۷.[۲] . جعفر بن محمد الصادق (علیهم السلام)، مصباح الشریعه، مترجم: علامه مصطفوی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، اول، ۱۳۶۰.[۳] . الخصال، ج۱، ص۴۲.[۴] . غررالحکم و دررالکلم، ص۹۲.[۵] . بحار الأنوار، ج۶۸، ۳۹۴.[۶] . معانی الأخبار، ص۳۱۷.[۷] . الکافی، ج۲، ص۱۰۱.[۸] . فضائل الأشهر الثلاثه، ص۱۱۲ و ۱۱۳.[۹] . عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۳۱.[۱۰] . الکافی، ج۲، ص۹۹ و ۱۰۰.
منابع
- اصفهانی، راغب، مفردات القرآن الکریم، دمشق: درالقلم، ۱۴۱۲ق.
- آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی؛ غررالحکم و دررالکلم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، ۱۳۶۶ش.
- بابویه قمی، ابوجعفر محمدبن علی بن الحسین، الخصال، قم: موسسه نشر اسلامی، چهارم، ۱۴۱۴ ق.
- بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین؛ شعب الایمان، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۲۴ق.
- جعفر بن محمد الصادق (علیهم السلام)، مصباح الشریعه، مترجم: علامه مصطفوی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، اول، ۱۳۶۰.
- حرانی، ابن شعبه حسن بن علی؛ تحف العقول عن آل الرسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- رحیمی، مرتضی، «خلق عظیم پیامبر (صلی الله علیه و آله)، مجله معرفت، شماره ۱۴۱، سال ۱۸، شهریور ۱۳۸۸.
- شیبانی، احمد بن محمد، محقق: عبدالله محمد درویش، بیروت: دارالفکر، دوم، ۱۴۱۴ ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ الأمالی، انتشارات اعلمی، بیروت، چاپ پنجم، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ عیون أخبار الرضا علیهالسلام، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ فضائل الأشهر الثلاثه، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، ۱۳۹۶ق.
- صدوق، محمّد بن علی بن بابویه؛ معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، رضی الدین حسن، مکارم الاخلاق، بیروت: شریف الرضی، ششم، ۱۳۹۲ ق.
- القضاعی، ابوعبدالله محمد بن سلامه، مسند الشهاب، محقق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، بیروت: موسسه الرساله، اول، ۱۴۰۵ ق.
- کلینی، محمدبن یعقوب، محقق: علی اکبر غفاری، بیروت: دارصعب و دارالتعارف، چهارم، ۱۴۰۱ ق.
- مجلسی محمد باقر؛ بحار الأنوار، مؤسسه الطبع و النشر، بیروت، اول، ۱۴۱۰ق.
- ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی و عطایی، محمدرضا؛ مجموعه ورّام، آداب و اخلاق در اسلام/ ترجمه تنبیه الخواطر، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
