پیش سخن
در منابع اسلامی ، در زمینه ی ارتباطات کلامی و به ویژه محتوای کلام، وهمچنین ارتباط غیر کلامی، توصیه های دقیقی بیان شده است. روان شناسان نیز یکی از عوامل پایداری و نشاط خانواده را برقراری صحیح و موثر این نوع ارتباط میان همسران و اعضای خانواده می دانند.
این امر، مساله ی اصلی مجموعه ی حاضر است که با بررسی آیات قرآن و روایات معتبر ائمه معصومین (علیهم السلام) در این موضوع، سبک صحیح ارتباط کلامی و غیر کلامی میان همسران را جهت داشتن زندگی آرام و با نشاط و پویا ارائه می دهد.
دنیای مدرن
در عصر حاضر که اختلافات زناشویی و سوء ارتباطات زن و مرد و حتی از هم پاشیدگی زندگی مشترک و طلاق مشکل شایع بسیاری از جوامع انسانی و بخصوص جامعه‌ی اسلامی ما شده است. می‌توان ادعا کرد که آموختن فنون ارتباط مؤثر و عمل به توصیه‌های روشنگر دین مبین اسلام کلید نجات و رهایی از این مشکل جوامع انسانی باشد.
در دین مبین اسلام توصیه‌های فراوانی پیرامون حسن معاشرت و برقراری ارتباط مناسب با اطرافیان و بخصوص با خانواده بیان شده است که حقیقتاً شواهد و قرائن بسیاری گواه آن است که خانواده‌هایی که در اجرای این توصیه‌ها موفق‌تر بوده‌اند و اعتقاد قوی‌تری دارند ارتباط سالم و زیباتری بین اعضاء آنها حاکم است و اختلافات به حداقل خود رسیده است.
البته دانشمندان علوم دیگر و بخصوص علم روانشناسی نیز تلاشهای بسیاری کرده‌اند و راهکارهای خوبی ارائه داده‌اند که باز هم به جامعیت راهکارهای دینی نمی‌رسد و نمی‌توان به طور صد در صد برای هر خانواده‌ای و در هر موقعیتی آن را توصیه کرد و باید به وسیله‌ی مقیاس دین سنجیده شده و بعد به مرحله‌ی عمل در آید.
امید است که خانواده‌های جامعه‌ی اسلامی ما با عمل به این توصیه‌های نورانی و راه گشا در مرحله‌ی اول پیش گیری از بروز اختلافات کرده و در صورت وجود اختلاف تلاش برای رفع آن نمایند.
تعریف لغوی واصطلاحی ارتباط
ارتباط، در زبان فارسی در لغت به معنای پیوند دادن و ربط دادن، و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه می‌باشد.[۱] و ارتباط کلامی یا گفتاری ارتباطی متقابل است که افراد در کمترین فاصله زمانی و مکانی با هم برقرار می‌نمایند و صحبت کردن و گوش دادن تکراری‌ترین کارهایی است که ضروری و حیاتی است.[۲] و نیز به معنای نوعی فن اطلاع رسانی و انتقال افکار و رفتارهای انسانی از شخصی به شخص دیگر است. [۳]
ارتباط میان فردی ،فرآیندی است که طی آن اطلاعات،معانی واحساسات را از طریق پیام های کلامی وغیر کلامی با دیگران در میان می گذاریم.ارتباطات میان فردی ،نماد ونشانه هویت وکمال انسان است.ارتباطات غیر موثر ،جلوی شکوفایی انسان را میگیرد وروابط راتخریب می کند.[۴]
انواع ارتباط
ارتباط بر اساس وسیله انتقال پیام به دو نوع «کلامی» و «غیرکلامی» تقسیم می‌شود.
ارتباط کلامی: در این ارتباط مفاهیم و پیام‌ها کلماتی هستند که صرفاً از طریق زبان بیان می‌گردند. خواه، ارتباط بدون واسطه باشد مثل ارتباط مستقیم و شخصی و خواه توسط وسیله‌ای مثل تلفن باشد.
ارتباط غیرکلامی: ارتباطی که مفاهیم از طریق فیلم، عکس، لبخند، اخم، نگاه، حرکات چهره و کلاً هر چیزی به جز کلمات منتقل می‌شود.[۵]
بنابراین با وجود نقش واهمیتی که زبان و کلام در مناسبات انسانی دارد ودر متون دینی وروایی ما نیز بر مهارت های گفتاری وشرایط و آداب آن درنگ وتاکید بسیار شده است؛ باید گفت :ارتباط صرفا فرآیندی کلامی ومبادله معانی وپیام ها از طریق زبان محسوب نمی شود؛بلکه پژوهش های صورت گرفته نشان می دهد که ارتباط تا حدود زیادی فرآیندی غیر کلامی است .نتایج این پژوهش ها ثابت میکند که تنها ۳۵درصد از معانی وپیام ها در یک وضعیت خاص ارتباطی از طریق کلام یا زبان به دیگری یا دیگران منتقل می شود و ۶۵در صد باقی مانده در زمره غیر کلامی است.[۶]
بررسی روابط کلامی همسران از منظر قرآن وروایات
نحوه برقراری ارتباط کلامی از عواملی است که در ایجاد تفاهم، نقشی تعیین کننده دارد. همسرانی که می دانند از چه عبارات و کلماتی برای بیان مقصود استفاده کنند، به خوبی مسیر حرکت خویش را در زندگی هموار می نمایند. هر واژه یا کلمه ای دارای نوعی بار روانی و عاطفی است و تأثیرات مسلم و پایداری را بر شنونده بر جای می گذارد. یک ارتباط کلامی موفق، رابطه ای است که بر رشد و شکوفایی و شادابی زندگی بیفزاید.
ارتباط کلامی بین همسران تحت عناوین مختلف و با مصادیق متعدد تحقق می یابد که در این جا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
محبت و اظهار آن
خداوند در آیه شریفه« ومن آیاته أن خلق لکم من أنفسکم أزواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه» [۷] اصل مهر و محبت و علاقه همسران نسبت به هم را، در وجود زوجین قرار داده است. این محبت و علاقه با شروع زندگى مشترک تولد مى یابد و با ادامه زندگى، استحکام پیدا مى کند و تثبیت مى شود.
یکی از توانایی‌های روحی و جاذبه‌های همسران، ابراز این محبت نسبت به یکدیگر است. ابراز محبت یعنی آشکار نمودن علاقه قلبی. برای یک زندگی شیرین و جذاب، وجود محبت قلبی کافی نیست؛ بلکه باید به شکل‌ها و زبان‌های مختلف این محبت را نشان داد.. زن‌ها فطرتاً زود رنج و حساس ترند، ازاین‌رو بیش از مردان نیازمند مهر و محبت هستند؛ وقتی زن با مهر و محبت مرد روبرو می‌شود، عشق و علاقه‌اش به همسر را بیش از گذشته نشان می‌دهد و انگیزه اش نسبت به تلاش بیشتر و خدمت به مرد افزون می‌شود. وقتی به همسرتان یادآوری کنید که دوستش دارید به او فهمانده‌اید که از زندگی با او خوشحال هستید و احساس رضایت می‌کنید، در این صورت او نیز دل به شما سپارد و هستی‌اش را پروانه‌وار به گرد شمع وجود شما نثار میکند.از همین‌رو پیامبر عظیم الشان اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «قول الرجل للمراه انى احبک لایذهب من قلبها ابدا»؛[۸] گفتار مرد به همسرش: همانا من تو را دوست دارم، هرگز از قلب همسرش محو نمى گردد.
امام صادق(علیه السلام) در رابطه با اهمیت محبت به زن مى فرماید:«من اخلاق الأنبیاء حب النساء»؛ [۹]از اخلاق پیامبران دوست داشتن زنان است .
همچنین در جایى دیگر فرمودند:«کل من اشتدلنا حبا اشتد للنساء حباً…»؛[۱۰] هر کس ما را بیشتر دوست بدارد، زنان را بیشتر دوست خواهد داشت.
ادامه دارد…
پی نوشت:[۱] فرهنگ معین،ج۱،ص۱۸۹.[۲] اصول ارتباط جمعی،ص۴۲.[۳] رفتارهای غیر کلامی در روابط میان فردی،ص۱۰۰.[۴] آداب گفت وگو از دیدگاه قران وحدیث،ص۴.[۵] ارتباط شناسی،ص۴۹.[۶] نقش رفتارهای غیر کلامی در ارتباطات انسانی از منظر آیات وروایات اسلامی،ص۵۳.[۷]روم/۲۱.[۸] وسائل الشیعه،ج۲۰،ص۲۳.[۹] همان ،ص۲۲.[۱۰] وسائل الشیعه،ج۲۰،ص۲۴.
نویسنده: محمدحسین افشاری
